{ پژوهشي ازعمق تشکيلات افراط گرايان ونقش حاکمان نظامي پاکستان دررشد اين انديشه شوم وپليد}
« چگونه بنيادگرايي وتروريسم درپاکستان توليد ومورد بهره برداري قرارگرفت ؟»
در کلی ترین مفهوم، «بنیادگرایی» بهمعنای «اعتقاد به احیای گزینه ای گذشته»، «تلاش برای بازگشت به اصل»، یا «الهام گرفتن از سنت ها و اصول مربوط به یک عصر طلایی در گذشته» تعریف شده است. بر اساس این تعاریف، بنیادگرایی هرگز به اسلام محدود نمیشود.
در طول تاریخ، ما با انواع و اقسام بنیادگرایی مذهبی ـــ مسیحی، یهودی، اسلامی، هندو و غیره ـــ روبهرو بودهایم: سازمان هایی مانند «اکثریت معنوی» و «ائتلاف مسیحی» در آمریکای امروز، برخی تعبیرها از صهیونیسم (از جمله تعبیر آریل شارون) در اسراییل و بخش هایی از جامعهٔ یهودیان در آمریکا، طالبان و مجاهدین در افغانستان، وهابی ها و خانوادهٔ سلطنتی سعود در عربستان، اخوان مسلمین در مصر، و …، همه و همه نمونه هایی از اشکال مختلف بنیادگرایی در سطح جهان بوده و هستند.
بهعلاوه، بر اساس این تعاریف، بنیادگرایی به عرصهٔ مذهب و معنویات نیز محدود نمی شود. بارزترین نمونهٔ بنیادگرایی غیرمذهبی در سال های اخیر، «بنیادگرایی سرمایه داری» است که در کالبد «ریگانیسم» و «تاچریسم» در دههٔ ۸۰ مسیحی ظهور کرد و شعار آن «بازگشت به عصر طلایی اقتصاد بازار آزاد» و سرمایه داری ابتدایی ملهم از «دست نامرئی» آدام اسمیت بود. این بنیادگرایی سرمایهداری، اولین هدف خود را نابود کردن اتحاد شورویقرار داد. امروز نیز، دولت بوش و حامیان ماوراء راست آن (و نهادهایی مانند صندوق بینالمللی پول) نمایندگان اصلی این شکل از «بنیادگرایی سرمایهداری» در سطح جهان هستند. این ها نیز، همچون بنلادن، با تمام نیرو میکوشند تا چرخ تاریخ را به عقب برگردانند.
با توجه به وجود انواع و اقسام بنیادگرایی مذهبی و غیرمذهبی، روشن است که نمیتوان مدعی وجود رابطه ای مستقیم و یک به یک میان بنیادگرایی بهطور عام، یا بنیادگرایی مذهبی به طور خاص، از یکسو، و خشونت و تروریسم، از سوی دیگر، شد. هر فرد مذهبی، و بهویژه هر مسلمان، را نمیتوان بنیادگرا یا تروریست دانست. در حقیقت، اکثر انسان های معتقد به مذهب و اسلام، مخالف بنیادگرایی و تروریسم هستند. بهخاطر داشته باشیم که از میان کشورهای اسلامی در سطح جهان، تنها دولت پاکستان، متحد اصلی دولت بوش در «جنگ علیه تروریسم»، بود که دولت طالبان را بهعنوان دولت قانونی افغانستان بهرسمیت شناخت. بهعلاوه، نمی توان همهٔ بنیادگرایان را افراطی و هوادار خشونت و تروریسم دانست.
برعکس، اکثریت عظیم آنان انسان هایی صلح جو، زاهد، و آرمان خواه هستند. در سمت مقابل، همهٔ تروریست ها بنیادگرا نیستند. چه بسیار سازمان های تروریستی که تحت لوای شعارهای قومی، ملی، مائوئیستی، عمل کرده و می کنند. این واقعیت که کسانی آماده اند تا جان خود را فدای اعتقادات و آرمان های خود کنند لزوماً بهمعنای مذهبی یا بنیادگرا بودن آنان نیست.
مذهب، بنیادگرایی و تروریسم ممکن است در برهه های معینی از تاریخ با یکدیگر تلفیق شوند و معجونی انفجارآمیز بهوجود آورند. اما این بدان معنا نیست که همه با هم یکی هستند، یا اینکه از نظر منطقی خاستگاه های یکسانی دارند. این بدان معنا نیز نیست که یک رابطهٔ علت و معلولی میان آنان برقرار است. بنیادگرایی مذهبی و تروریسم اصولاً پدیده های متفاوتی هستند و بر اثر علل متفاوت بروز می کنند. برای دستیابی به شناخت از معجون انفجارآمیزی که از تلفیق این عناصر بهوجود می آید، لازم است پیش از هرچیز این عناصر را از یکدیگر تفکیک کنیم و علل بروز هر یک را بهطور جداگانه مورد بررسی قرار دهیم.
دولت بوش مدعی است که این جنگ، جنگی علیه «تروریسم بنیادگرایان اسلامی» است. اما این «بنیادگرایان اسلامی» کیانند؟ جز همان کسانی که به منظور اعلام «جهاد» علیه دولت «کافر»، اما دموکراتیک و مترقی افغانستان، از سوی «سیا» و سازمان امنیت پاکستان تربیت شده و مورد حمایت مالی قرار گرفته اند؟ جز بنلادن ها که برای یک دهه، با پول و حمایت سازمان «سیا»، به کار آتش زدن مدارس دخترانه و ترور آموزگاران افغانستان مشغول بودهاند؟ آیا طالبان خود آفریدهٔ سازمان «سیا» و دولت پاکستان، که هر دو امروز دم از مبارزه با «بنیادگرایی اسلامی» میزنند، نبودند؟
نقیض اینجا است که سرمایه داران راستگرا، جنگ خود «علیه تروریسم» را امروز هم با کمک همان دولت ها و نیروهای بنیادگرا و سرکوبگری به پیش می برند که سیاست ترور و سرکوب شان، خود ایجادکنندهٔ فاجعهٔ کنونی بوده است: خانوادهٔ سلطنتی سعود، مردم آن کشور را برای دهه ها مرعوب و سرکوب کرده است. جنرال های بنیادگرای پاکستانی، قدرت خود را از طریق کودتاهای مکرر نظامی و سرکوب مردم به دست آوردهاند. و دولت آریل شارون، هر روز ده ها نفر جوان و کودک غیرمسلح فلسطینی را وحشیانه قتل عام میکند. هیچ یک از این دولت ها و افراد، کمتر از بنلادن و همپالگی های او بنیادگرا و تروریست نیستند.
کاملاً روشن است که با حضور بنیادگرایان و تروریست ها در هر دو سمت این معادله، این نه «جنگ خیر علیه شر»، نه «جنگ با بنیادگرایی و تروریسم»، بلکه جنگی برای کنترول نفت و لوله های نفتی، جنگی برای سلطه بر جهان است. و همانطور که تجربهٔ گذشته نشان داده است، قربانیان اصلی چنین جنگ هایی نه جنایتکاران، بلکه مردم بیگناه هستند که در نهایت با جان خود بهای آن را میپردازند.
آیا این بار نیز ما را به بهانهٔ جنگ با جنایتکاران، به عرصهٔ کشتار مردم بی گناه نخواهند کشاند؟ تا چند می خواهیم کورکورانه به راستگرایان اجازه دهیم تا دوستان و دشمنان ما را به دلخواه خود تعیین کنند؟ و تا کجا حاضریم، از نظر انسانی، مادی و اخلاقی، بهای سنگین جهانیشدن سرمایهٔ مالی و سیاست های سلطهجویانه و استثمارگرانهٔ شرکت های فراملیتی را بپردازیم؟ آیا هنوز هم روشن نیست که دشمنان واقعی مردم کیانند؟
حملهٔ جنایتکارانهٔ ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، که به از دست رفتن جان هزاران انسان بی گناه انجامید، بهانه ای را که دولت بوش و شرکت های فراملیتی برای کشاندن آن کشور به ورطهٔ یک جنگ مخرب دیگر مدت ها در انتظار آن بودند، فراهم آورد؛ جنگی که بهگفتهٔ طراحان آن، قرار است برای سالیان دراز ادامه یابد.
دولت بوش و حامیان آن در میان سرمایه داران بزرگ دست راستی، مدعی هستند که در حملهٔ خود علیه مردم افغانستان از حمایت اکثر مردم آمریکا برخوردارند. اما این تعبیری بسیار سادهنگرانه از واقعیات است.
این درست است که مردم جهان، و بهویژه آمریکا، از جنایتی که روز ۱۱ سپتامبر انجام گرفت به شدت متأثر و خشمگین هستند. این نیز درست است که آنها، بهحق انتظار دارند، و حتی می طلبند، که مرتکبین این جنایت به پای میز محاکمه کشانده شوند و از تکرار چنین جنایت هایی در آینده جلوگیری شود. با این همه، میان این خواست عادلانهٔ مردم، و تصمیم دولت آمریکا برای اعلام یک جنگ همهجانبه علیه ملت کوچکی که طی دهه های گذشته خود قربانی این گونه جنایات بوده است، فرسنگ ها فاصله است.
خواست مردم برای پایان بخشیدن به تروریسم و اقدام علیه مرتکبین این جنایات نباید به اعلام جنگ آنها علیه دیگر قربانیان همین جنایتکاران تعبیر شود. مردم جهان خواستار اجرای عدالت هستند، نه ریختن خون مردم بی گناه افغانستان! آنچه که به راستگرایان حاکم در آمریکا امکان داده است تا خواست عادلانهٔ مردم را وارونه جلوه دهند، سردرگمی موجود در ذهن شمار بسیاری از مردم این کشور نسبت به شناخت از دشمن و علل واقعی این اتفاقات است. جناح ماوراء راست عامدانه به این سردرگمی ها دامن می زند تا بتواند از خشم مردم، در جهت پیشبرد هدف های تنگنظرانه، سودجویانه و استراتژیک خود بهرهبرداری کند.
گروه تحقيق اكسفورد كه از سازمان هاى غير دولتى مستقل در انگليس است و با ديگر سازمان ها و گروههاى غير دولتى براى تبليغ و تقويت رويكردى نوين و پايدار براى تأمين امنيت جهانى همكارى دارد تازه ترين گزارش خود از تهديدات امنيتى جهان را ارائه كرد. در اين گزارش تأكيد شده است : از زمان وقوع حوادث
۱۱ سپتامبر ،۲۰۰۱ رهبران غربى تروريسم بين المللى را بزرگترين خطر براى امنيت جهان توصيف كرده اند، حال آنكه به نظر مى رسد آنها به ريشه هاى اصلى اين تهديد توجهى ندارند.
محققان اكسفورد مى نويسند، اين كافى نيست كه فقط تأكيد كنيم تروريسم بزرگترين تهديد براى جهان است، آن هم در حالى كه شواهد از چنين ادعايى حمايت نمى كند.
گروه تحقيق اكسفورد تصويرى كاملاً متفاوت از تهديدات اساسى پيش روى جهانيان ارائه مى كند كه از چهار منبع و گرايش مرتبط با هم نشأت مى گيرند و عبارتند از:
اول - تغييرات جوى و به دنبال آن آوارگى مردم، فجايع طبيعى بزرگ و كمبود مواد غذايى كه موجب افزايش مهاجرت، رنج و شرارت هاى بيشتر انسانى و ناآرامى هاى اجتماعى وسيع تر و شديدتر شده است.
دوم - رقابت بر سر منابعى كه هر روز كمتر مى شوند، بويژه در بخش هاى بى ثبات جهان.
سوم - به حاشيه رانده شدن اكثريت جهان كه افزايش اختلافات اجتماعى - اقتصادى و به حاشيه رانده شدن اكثريت بزرگى از جمعيت جهان را به دنبال داشته است.
چهارم - نظامى گرايى جهانى كه نتيجه آن استفاده هرچه بيشتر از نيروى نظامى و گسترش هرچه بيشتر تکنالوژي نظامى (از جمله سلاح هاى كشتار جمعى) بوده است.
اين گرايش ها و عوامل احتمالاً به بى ثباتى جهانى و منطقه اى شديد و مرگ و مير و كشتار مردم در چنان وسعتى منجر خواهد شد كه از هيچ تهديد بالقوه ديگرى انتظار آن نمى رود.
از ديد اين گروه، واكنش هاى فعلى به اين تهديدات نيز بيشتر به يك «الگوى كنترولى» شباهت دارد - يعنى تلاش براى حفظ وضع موجود از راههاى نظامى و كنترول ناامنى بدون پرداختن به ريشه هاى آن. گروه تحقيق اكسفورد معتقد است سياست امنيتى فعلى به يك استرتيژي نوين نياز دارد...
وقتى از افقى دور به صحنه پاكستان چشم مى دوزى، جز تند روى وتضاد چيزديگرى نمى بينى. ناهمگونى واختلاف ازدر و ديوار کشورمى بارد. نه احزاب با حكومت سر آشتى دارند، نه پارلمان حاضر به همكارى با دولت است ونه آن كه نظاميان مايل به انعطاف دربرابر انتقال قدرت به مردان سياست هستند.
شگفتى از اين كه چگونه برجامعه به شدت مذهبى وسنت گرا، حكومتى غربگرا فرمان مى راند ودركشورى با قوانين بازاقتصادى وداراى بيشترين روابط با جهان آزاد، مردم همچنان درسايه سنت هاى ديرين زندگى مى گذرانندو سرانجام چطوردر قرن ۲۱ وعصرموسوم به مردم سالارى، زمام همه اموراين سرزمين دردست نظاميان وجنرال هاست واحزاب حتى مدرن وليبرال اين كشورتنها يك تماشاچى هستند. به اين صورت جامعه پاكستان سوژه اى بى نهايت جذاب براى دو گروه جامعه شناسان ودست اندرکاران رسانه ها است.همه چيزاين كشورى كه تنها نيم قرن ازتأسيس آن مى گذرد، بادنياى پيرامون آن متفاوت است.
جامعه شناسان به اين دليل درساختارپاكستان خيره مى شوند كه نمايشگاه انواع شكاف هاودوگانگى هاست؛ دوگانه سنت ومدرنيسم- سكولاريسم واسلام خواهى- راديكاليسم واصلاح طلبى - دموكراسى وهرج ومرج - آزادى وامنيت و.... شكاف هاى اجتماعى پاكستان اين روزها بيش از هر زمانى حادثه خيز شده است حالتى بدووخيم داردو خشونت وتحمل ناپذيرى ويژگى بارزآن گشته است.
تحليلگران - اززاويه اى ديگرپاکستان را كانون خبرى قرارداده اند؛ چرا كه براى آنها نزاع طولانى قدرت دراين سرزمين، ره آورد هاى خبرى جذابى براى خوانندگان عام وخاص دارد. حال به اين مجموعه ،روايت غربى ها پس از ۱۱سپتامبر راهم اضافه كنيد كه پاكستان را قرارگاه تجمع تروريست ها و منبع صدور ماجراجويان طالبان والقاعده به منطقه وجهان معرفى مى كنند ودراين۶ سال لحظه اى فضاى سياسى پاكستان را از تيررس دوربين هاى خويش دور نمى گذارند. (اما فقط بوش وسيا است که چشم ندارند تاببينند پاکستان چه ميکند.)
اما آيا اين تصويروتلقى ها، همه واقعيت هاى جارى پاكستان را بازگومى كند وبه راستى اين كشورغرق درانواع تضادهاى سخت وخشنى است كه هيچ راهى به سوى آشتى ومصالحه ندارد.اين تصورها درباره پديده تضاد وكشمكش درپاكستان چندان كه به نظر مى آيد جامع نيستند، تنها بخشى از واقعيت ها را براى ما آشكار مى كند و بخش ديگرواقعيت صحنه سياست پاكستان «مصالحه» درعين تضاد است.
همان اندازه كه مقوله تضاد واختلاف ميان سياستمداران با نظاميان، يا سنت گراها با ليبرال ها فراگيروعميق است مسأله آشتى ومصالحه نيزيك امربه شدت رايج وريشه داراست. بنابراين اگرقراراست پاكستان را جامعه شگفتى ها وتضادها معرفى كنيم اين شگفتى درمصالحه هاى بزرگى رخ مى دهد كه دراوج تضاد وميان سرسخت ترين دشمنان به بارمى نشيند. پس سياست دراين سامان هم چهره اى ژانوسى دارد يك روى آن جنگ وطرد است و چهره ديگرش همنشينى ومصالحه. اين مصالحه ميان همه آن طوايفى صورت مى پذيرد كه ما آنها راهميشه وهنوزدرحال جنگ مى بينيم.
ميان نظاميان وسياستمداران، ميان عملگرايان وايدئولوژيست ها و....زيرامقوله ائتلاف يا مصالحه هيچ گاه درفرهنگ سياسى اين كشورنفى وحرام شمرده نشده است، شايد برخى گروه ها واحزاب دردوره اى باب هرگونه آشتى را ببندند و حتى رقيب خويش را ازمصاديق حكومت دور معرفى كنند، اما وقتى موعد و موقعيت آن مهيا شود ازنشستن پاى مذاكره وتن دادن به تفاهم اكراه نمى ورزند. تماس هايى پشت صحنه جدال زمان چندانى تا وقوع يكى از ائتلاف ها و مصالحه بزرگ سياسى در اين كشورباقى نيست. اين پيمان آشتى قرار است ميان نماينده و نماد دوگروه سياستمداران و نظاميان امضا شود. ميان دوچهره اى كه درزمان نه چندان طولانى برضد يكديگرشمشيركشيدندوتا مرحله مرگ سياسى، اين مبارزه را پيش بردند.
کودتای نظامی جنرال ضیاء الحق در دهه هفتاد ممکن است از ذهن و خاطر مردم پاک شده باشد. اما میراث آن هنوز گریبانگیر پاکستان امروز است. از یک طرف، کشور پاکستان برای بازسازی نهادهای سیاسی و هویت سیاسی دست و پا میزند از سویی ادعا های مکرر جنرال مشرف، حاکم نظامی کنونی، در خلاف آن ره میپوید. اما مشرف، که هشت سال دررأس قدرت قرار دارد، هدایت کشوری بر عهده اوست که به طور فزایندهای رو به آشفتگی است.
شاید مشرف مسئول بیماری کنونی پاکستان نباشد، اما برای درمان این بیماری هم کاری نکرده است. نیروهای امنیتی پاکستان مسجد سرخ اسلامآباد و جمیعه حفسا- حوزه علمیه زنان در مجاورت این مسجد- را محاصره کردند و با افراد مسلحی درگیر شدند که نسبت به درگیری بیمیل نبودند. چه این افراد مسلح تسلیم شوند و چه مقهور نیروهای مشرف، میراث نظامیگری در پاکستان به قوت خود باقی خواهد ماند. جهاد یا جنگ مقدس که از دوران ضیاء آغاز شد، همچنان جزئی از میراث ماندگار این کشور است.
حاکم نظامی قبلی به شکل لجامگسیخته، با حمایت ایالات متحده به گروهی از جوانان فرصت داد که در لوای جهاد، نقش مقاومت در برابر حمله شوروي سابق به افغانستان در سال هفتادونو را ایفا کنند. در عوض برای ضیاء این حمایت آمریکا به معنی میلیاردها دالر کمک سخاوتمندانه اقتصادی و نظامی بود. امروز مشرف هم نقش مشابهی به اجرا گذاشته است. او نیز به عنوان عضوی کلیدی درجنگ آمریکا علیه ترور از واشنگتن میلیاردها دالر دریافت میکند.
در عوض وعده کرده که پاکستان را از نفوذ اسلامگرایان جهادی خلاص کرده و در جهت پیشبرد ارزشهای لیبرالی و روشنگری بکوشد. اما به نظر میرسد که طعم شیرین قدرت سیاسی به مذاق مشرف خوش آمده است. موضع او به عنوان حاکم نظامی و اداره کننده کشور موجب تداخل منافع شده که تحلیلها نشان میدهد در نهایت با این روند منافع آمریکا را تأمین نمی کند.
تا زمانی که حکومت در پاکستان در دست نظامیان باقی بماند، توانایی ایجاد اصلاحات برای تبدیل شدن به کشوری معتدل و میانهرو در هالهای از ابهام باقی خواهد ماند. فعلاً تظاهر مشرف به این که چهرهای ملی و منتخب مردم است و حمایت گروهای سیاسی لیبرال را با خود دارد، مورد تردید جدی قرار گرفته است.
بعد ازپایان کشتارمسجد سرخ، استفن هادلی یکی از مشاوران امنیت ملی ایالات متحده در توصیف این رویداد گفت: این [ واقعه ] پدیده ای بود که طی چند دهه شکل گرفته بود.
اظهار نظر هادلی یکی از درست ترین توصیفهایی بود که در آن روزها منتشر شد و شاید به این خاطر که آمریکاییها نیز به اندازه سایرین در پدید آمدن چنین جنبشهایی مقصر بودهاند.
سال هفتادونو آبستن تحولات خوب و بد، آمیخته به هم، درسطح بینالمللی و به خصوص در این ناحیه از جهان بود؛ در حالی که قطعات نظامي شوروي به افغانستان آمدند ، درایران انقلاب اسلامي به رهبري خميني صورت گرفته بود و پاکستان در پی کودتای جنرال ضیا الحق به ورطه دیکتاتوری سقوط کرد.
ضیا الحق در حقیقت کسی بود که پاکستان را به مهد یکی ازهولناک ترین پدیدههای تاریخ معاصر یعنی تشکیل گروههای اسلام گرای افراطی تبدیل کرد. آن چه امروز در قالب حرکتهای تندرو تهدید مداومی برای انسجام ملی و اجتماعی پاکستان به شمار میرود میراثی است که از دوران این دیکتاتور باقی مانده است. ضیا الحق پس از آن که ذوالفقار علی بوتو، نخست وزیر پیشین را به اتهام طرح سو قصد به جان یکی از رقبای سیاسی اش در اپریل هفتادونو به دار آویخت سعی کرد تا اثرات سیاست بوتو را درعرصه بینالمللی خنثی کند. بوتو با هدف استقلال بیشتر پاکستان از کشورهای غربی سیاست نزدیکی به کشورهایی مانند چین را در پیش گرفته بود و در مقابل ضیا الحق درست در دورانی که آمریکا در بحبوحه مقابله با پیشروی شوروي در آسیای مرکزی به ویژه افغانستان بود سعی کرد به آمریکا نزدیک شود.
در حالی که بوتو از سیاست اسلامگرایی به عنوان ابزاری برای اتحاد بیشتر نیروهای داخلی پاکستان استفاده کرده بود، ضیا الحق که به ظاهر مسلمان دو آتشه ای بود از این جریان برای افزایش محبوبیت خود استفاده کرده و آن را به سمت بنیادگرایی و حرکتهای افراطی سوق داد. بخشی از این تغییر نگرش بر مسائل اسلامی در حقیقت نتیجه تغییر سیاستهای آمریکا بود. سازمان سیا در سال هفتادونو درگزارشی محرمانه به جیمی کارتر، رئیس جمهور وقت ایالات متحده، حمایت مخفی از بنيادگراهاي افراطي را که در افغانستان علیه نیروهای شوروی می جنگیدند به عنوان سیاست جدید در برابر گسترش کمونیسم مطرح کرد.
ضیا الحق در راستای حمایت از این سیاست که کمکهای نظامی آمریکا را از او در پی داشت به حمایت و گسترش جنبشهای افراطی و مسلح کردن آنها دست زد و در مدت کوتاهی شمار زیادی از مدارس مذهبی در سراسر پاکستان پدید آمدند که در حقیقت کودکستان جهادگرانی به شمار میرفتند که در افغانستان میجنگیدند.
به این ترتیب طی سه دهه هزاران مدرسه مذهبی با کمکهای مالی دولتی و خارجی در سراسر پاکستان پدید آمدند که نتیجه همکاری دیکتاتوری نظامی و جنبشهای رادیکال اسلامگرا بودند و هر یک از این مدارس، از جمله مدرسه لال اسلامآباد که مسوول قبلي آن، مولانا محمد عبدالله (پدر مولانا عبدالعزیز و عبدالرشید غازی)، روابط دوستانه و بسیار نزدیکی با ضیاالحق داشت در دوران مبارزه جهادگران سالانه از هزاران دواطلب جدید ثبت نام میکردند که طی چند سال به جهادگرانی تبدیل میشدند که دوشادوش سایرین در افغانستان میجنگیدند. کشورهایی مانند عربستان سعودی ، مصر، کويت ، امارات متحده عربي و... بخش قابل توجهی ازمازاد درآمدهایشان ازمحل فروش نفت را به پاکستان سرازیر کردند تا در تقویت سازمانهای مذهبی تندرو هاي اسلامي افراطي در پاکستان سهیم شوند.
در همین راستا ضیا الحق موفق شد سازمانهای خیریه سعودی را متقاعد کند تا صدها مدرسه آموزش و حفظ قرآن در حاشیه مرز این کشور با افغانستان احداث کنند؛ پایگاهی که اکنون مرکز تروریستها و گروهای نظامی افراطي است که منطقه وزیرستان را به آشوب کشاندهاند و به نیروهای طالبان در عملیاتشان در خاک افغانستان کمک میکنند.
در دوران ضیا الحق برای اولین بار در تاریخ پاکستان حکومت به حمایت مالی از توسعه آموزشهای مذهبی دست زد و حتی پرداخت زکاة در طول دوران حکومت ضیا الحق برای تامین هزینه مدارس مذهبی برای مردم پاکستان اجباری شد. این بخش از کمکهای مالی به ویژه در توسعه مدارس دیوبندیها که شاخهای بومی از سنیهای هستند، به کار گرفته شد. این شاخه از سنیها که ریشههایشان از مدرسهای مذهبی در هند به همین نام (دیوبندی) میآید پیرو فقه ابوحنیفه هستند و دیدگاههای بسیار نزدیکی به وهابیهای عربستان دارند. امروز مدارس مذهبی دیوبندیها و بریلویها که شاخه دیگری از سنیهای جنوب آسیا هستند، در کنار مدارس مذهبی اهل حدیث (وهابیها) و حتی شیعیان در سراسر پاکستان پراکنده هستند.
در دوران ضیا الحق با گرایش بیشتر مدارس مذهبی پاکستان به حرکتهای افراطی و بنیادگرا شکاف موجود در درون جریانات مذهبی عمیقتر شده و در نهایت به درگیریهای تجزیه طلبانه ای منتهی شد که از آن زمان تا کنون جان هزاران نفر را گرفته است. حمایت ویژه ماشین حکومتی پاکستان از مدارس دیوبندیها واختصاص کمکهای متمول خارجی به سازمانهای تندروی وهابی در این دوران موجب وخیمتر شدن شدت اختلافات شد. سازمان تروريستي سپاه صحابه پاکستان در همین دوران شکل گرفت .
وحرکتهای شیعه نیز در پاسخ جنبشهای تندرویی مانند حزب تحریک نفوذ فقه جعفریه را تاسیس کردندو ایران به پشتوانه ای پولي و سیاسی برای حرکتهای شیعه تبدیل شده و درمقابل حکومت وقت پاکستان و
سعودی ها در مقابل گروههای سنی را تقویت کردند و به این ترتیب به تحرکات تجزیهطلبانه دامن زدند.
زاهد حسین، از نویسندگان والاستریت ژورنال در این باره میگوید: درحقیقت پاکستان در این دوران به میدان نبرد بین دولتهای مسلمان عربستان سعودی و ایران تبدیل شده بود که از طریق نمایندگان پراکسیها و متحدان خود با یکدیگر مبارزه میکردند. عباس رشید، محقق و روزنامهنگار برجسته پاکستانی نیز در این باره در کتاباش با عنوان سیاست و دینامیسم حرکتهای خشونتآمیز تجزیهطلبانه مینویسد: در دهه هشتاد سازمانهای اطلاعاتی پاکستان و ایران به طور فعال از طریق نمایندگان و متحدانشان درگیر مبارزهای شدند که در خیابانهای شهرهای پاکستان جریان داشت.
اوایل دهه هفتاد تنها چند مدرسه مذهبی در گوشه و کنار پاکستان وجود داشتند که به شیوه سنتی به آموزش علوم مذهبی میپرداختند و از لحاظ مدیریت و سیاستها نیز فقط تحت نفوذ مساجد کوچک محلی بودند امادرسال هشتادوهشت زمانی که ضیا الحق در سانحه هوایی مشکوکی کشته شد بیش از هشت هزار مدرسه مذهبی ثبت شده در سراسر پاکستان تحت حمایت حکومت وقت قرار داشتند و بالغ بر بيست وپنج هزار مدرسه مذهبی ثبت نشده نیز با کمک هاي سخاوتمندانه خارجی در سراسر اين کشور به ویژه در حاشیه مرز شمالی با افغانستان تاسیس شده بودند. در سالهای بعد این مدارس در شکلگیری جریانهایی مانند حرکت طالبان نقش به سزایی داشتند و نسلی از جهادگران تندرو را تربیت کردند که در کشمیر، چچن، بوسنی، و دیگر صحنههای جنگ در سایر نقاط جهان حاضر بوده و در مبارزه شرکت کردند.
طی سالهای بعد از حادثه يازده سپتامبر نیز ریشههای بسیاری از فعالیتهای تروریستی بینالمللی مانند بمبگذاریهای لندن در این مدارس کشف شد.
از آن زمان تا کنون شمار مدارس مذهبی در پاکستان به طور مداوم رو به افزایش بوده است و تلاش های متعدد دولتهای غیرنظامی برای اصلاح و سیاستگذاری این مدارس عقیم مانده است. بر اساس آمار دولتی هم اکنون سيزده هزار مدرسه مذهبی ثبت شده در پاکستان مشغول فعالیت هستند و به رغم این که آمار دقیقی از مدارس ثبت نشده در دست نیست گفته میشود که تعداد آنها از مدارس ثبت شده بسیار بیشتر است.
بر اساس گزارشی که اخیراً از سوی موسسه بینالمللی بحران(ICG) در بروکسل، بلژیک منتشر شده تنها در سال 2003، 7/1 میلیون نفر در این مدارس ثبت نام کردهاند. اکثر این اشخاص بین پنج تا هجده سال سن دارند و از فرزندان خانوادههای فقیر پاکستانی هستند.
همچنین به خاطر فقدان سیستم قانونی ناظر بر فعالیت یتیم خانهها سالانه هزاران تن از کودکان بی سرپرست نیزازاین مدارس سردرمی آورند. تعداد افراد خارجی نیزکه در این مدارس تحصیل میکنند هزاران نفر برآورد میشود که اکثریت آنها را مهاجرين افغانی وجوانان آسيايي مرکزي تشکيل میدهند. با در نظر گرفتن این مساله که هر ساله بالغ بر یک میلیون فارغالتحصیل این مدارس کم ازکم میتوانند شغلی به عنوان روحانی مساجد محلی در نقطه ای از پاکستان پیدا کنند، رشد و گسترش این مدارس چندان عجیب به نظر نمیرسد. بیشتر این مدارس که پیش تر تحت حمایت حکومت قرار داشتند، اکنون برای تامین هزینههایشان به کمکهای سازمانهای خیریه مذهبی(که بخشی از نهادهای مذهبی تندرو هستند) وابستهاند و بخش قابل توجهی ازکمک را ازپاکستانیهای مهاجر در سایر کشورها و سازمانهای خیریه اسلامی بینالمللی دریافت میکنند.
برای مثال پاکستانی های ساکن بریتانیا که در سالهای اخیر رفته رفته به یکی از منابع اصلی درآمد مدارس مذهبی تبدیل شده، براساس گزارش ICG سالانه حدود نود میلیارد روپیه به این مدارس کمک میکند که این مبلغ تقریباً با درآمد سالانه دولت پاکستان از محل مالیاتهای مستقیم برابر است!
مدارسی که با حمایت مالی سعودیها وشيخ نشينان خليج در مرز پاکستان – افغانستان تاسیس شده بودند امروز به پناهگاه نیروهای فراری طالبان و نیروهای تندرو به اصطلاح جهادی عرب که در سازمانهایی مانند القاعده فعالیت میکنند تبدیل شده است. این مدارس علاوه بر پشتیبانی مالی وعقیدتی از نیروهای فراری القاعده و طالبان هنوز در زمینه آموزش نیروهای جدید جهادی فعال هستند و بر اساس برآوردهای اخیر تنها از زمان سقوط حکومت طالبان در افغانستان تا امروز حدود هشت هزار نیروی جدید در این مدارس ثبت نام کردهاند . در حقیقت این ناحیه مرزی نقطه اصلی شکست جنگ علیه ترور تا امروز بوده است.
به رغم میلیاردها دالر کمکهای دولت آمریکا به سرویسهای اطلاعاتی و امنیت داخلی پاکستان نیروهای طالبان و القاعده تقریباً بدون هیچ مشکلی به موجودیت خود در این مناطق خارج از کنترول قانون ادامه میدهند. این مساله تاب و تحمل جهان را تمام کرده است و پرویز مشرف را به عنوان رئیس جمهور پاکستان در موقعیت دشوار و خطرناکی قرار داده است.
مشرف که همیشه سعی کرده خود را به عنوان تنها شخصیتی به غرب معرفی کند که توان مبارزه با جریانهای تروریستی را در پاکستان دارد رفته رفته اعتبار خود را نزد متحدان غربی از دست داده و مشکلات داخلی نیز از توان او کاسته است. او خود بارها در سخنان اش به تلاشهایش برای خنثی کردن میراث شوم دیکتاتور پیشین اشاره کرده است اما در همان حال میشود استیصال ناشی از عدم کامیابی را از سخناناش استنباط کرد. با این حال مشرف هنوز این نظر کارشناسان را نادیده میگیرد که آن چه را دیکتاتوری نظامی ضیا الحق به میراث گذاشته هرگز نمیتوان تنها با اتکا به قدرت نظامی ساقط کرد.
مشرف خود در این باره میگوید: بارها در سکوت شب تنها دراتاق مطالعه ام به این فکر فرو رفته ام که چه بر سر پاکستان آمده است؟ چه چیز باعث شد که کشور ما که روزگاری کشوری عادی بود و فرقههای مذهبی آن در وفاق کامل به سر میبردند امروز به اپیدمی تروریسم و افراط گرایی مبتلا شود؟ پاسخ این است که بیماری ما از سال هفتادونو آغاز شد.
افراطي ترين وبنياد گرا ترين احزاب اسلامي پاکستان
ترکيب ديني درپاکستان :
الف - اهل سنت: که شامل فرقه هاي ذيل مي باشند:
- بريلويان - ديوبنديان - اهل حديث .
- وهابيان علماي اهل سنت در پاکستان دو گروه مي باشند و هريک مدارس و مراکز مذهبي متعدد دارند.
- اهل حديث که بسيار نزديک به وهابيان هستند.
- اهل سنت که هرچند ممکن است جز گروهي خاص از صوفيان نباشند ولي به هرحال ايدئولوژي صوفيان را دارند و به اهل تشيع از اين نظر نزديک مي باشند.
ب - تشيع: تقريبا بيست وپنج فيصد مردم پاکستان را شيعيان تشکيل مي دهند اکثر شيعيان اماميه بوده. گروهي اسماعيليه و اندکي نيز زيديه هستند.
ج - ساير مکاتب و مذهب غيراسلامي :
- مسيحيان - هندوان - سيکها - زرتشتيان - يهوديان - بودائيان قادئيانيان.
د - سلسله هاي تصوف:
- چشتيان - سهرورديان - نقشبنديان - قادريان.
مراکزمذهبي :
روحانيون در پاکستان دو گروه سني و شيعه مي باشند و هرکدام مراکز ديني خودرا دارند. در اين کشور بسياري از روحانيون، صوفيان و اقطابي هستند که از نظر فرهنگي و ايدئولوژي به اهل تشيع نزديک هستند هرچند نام حنفي دارند. مدارس عمده اهل سنت عبارتند از: جامعه اشرفيه و جامعه نعيميه در لاهور، خيرالمدرس و دارالعلوم در ملتان، دارالعلوم حقانيه در اکوره ختک، جامعه اشرفيه در پشاور، جامعه اسلاميه در بهاولپور و مرکز تعليمات اسلامي، مدرسه عربيه مظهور العلوم مدرسه البنات ويژه زنان جامعه خاروقيه و دارالعلم امجديه در کراچي. اهل تشيع نيز مراکز ديني متعدد در شهرهاي مختلف دارند از جمله: مرکز بزرگ ديني المنتظر در لاهور، جامعه اهل بيت در اسلام آباد، مدرسه مومن مدرسه آيت الله حکيم در روالپندي، مدرسه مشاع العلوم در حيدرآباد و مدرسه امام صادق در کويته، مواد درسي اين مدارس عموما از مدارس ديني ايران اقتباس مي شود و مدرسان آن در نجف، قم و پاکستان تحصيل کرده اند.
رهبر شيعيان پاکستان پس از شهادت عارف حسين حسيني، سيد ساجد علي نقوي مي باشد که رهبر نهضت نفاذفقه جعفري هم هست. مولانا حامد علي شاه، ملقب به حامد الموسوي، رئيس مدرسه ديني مومن نيز يکي ديگر از رهبران شيعه مي باشد که برخلاف مساجد نقوي اعتقاد به دخالت دين در سياست ندارند.
فرقه اي از شيعيان نيز به نام اسماعيليه در پاکستان بيشتر در مناطق پنجاب و شمال غربي پاکستان وجود دارند که غالبا پيروان آقا خان مي باشند.
درخصوص اجراي نظام اسلامي در پاکستان يک کشاکش سه جانبه داخلي بين دنياگران، بنيادگرايان و نوگرايان پاکستاني وجود دارد. دنياگران به جدا نمودن دين و سياست معتقدند و تمايل دارند که پاکستان روش ترکيه را دنبال کند، اين گروه مدعي هستند که پاکستان براصل مليت تشکيل شده و ملت يک ايده دنيا پرستانه است.
بنيادگرايان خواهان آنند که در پاکستان بر اساس خطوط قرآني حکومت اسلامي تشکيل گردد. در مقابل دو جهان بيني ياد شده، جهان بيني نوگرايان - دستگاه حکومت فعلي - قرار دارد، نوگرايان راهي را بين خواستهاي د نياگرايان و بنيادگرايان ايجاد نموده و معتقدند که پاکستان بايد د ستگاه هاي سياسي غرب را دنبال نمايد ولي آنها را با اصول اسلام وفق دهد .قانون هاي اساسي سالهاي 1956، 1963 و 1973 عقايد نوگرايان را در بر دارند.
احزاب بنياد گراوافراطي :
تقريبا در سي سال اول تاسيس پاکستان، يگانه حزب مذهبي ، جماعت اسلامي بود که در صحنه سياست فعاليت چنداني نداشت. (در اينجا لازم به يادآوري است که در شبه قاره هند از ديرباز دوگونه اسلام رواج داشته است، يکي اسلام برلوي Barelevis يا اسلام عرفاني، ديگري اسلام ديوبندي Deobandi که اسلامي است سنتي و بنيادگرا. اما با پيشرفت پاکستان، فرقه ديوبندي قدرت بيشتري پيدا کرد.) ولي در دوره حکومت ذوالفقار علي بوتو يک حزب مذهبي ديگر به نام جمعيت علماي اسلام به رهبري مفتي محمود، در ايالات سرحد و ب اين حزب در دوران حکومت اوليه بي نظير بوتو از نواز شريف حمايت کرد تا قوانين اسلامي را پس از رسيدن به قدرت در پاکستان برقرار نمايد. نواز شريف پس از رسيدن به قدرت، لايحه شريعت را تصويب نمود ولي جماعت اسلامي، نواز شريف را به عدم اجراي دقيق قوانين اسلام متهم کرد. در اوايل دهه نود جماعت اسلامي در اعتراض به تصميم دولت نواز شريف در حمايت از دولت جديد ميانه روهاي مجاهدين در کابل، از اتحاد دموکراتيک اسلامي کناره گيري کردند. جماعت اسلامي پاکستان دولت نواز شريف را به قطع حمايت ازگلبدين حکمتيار رهبر حزب اسلامي افغانستان و شکست برنامه اسلامي کردن کامل پاکستان متهم نمود. در انتخابات اکتبر 1993 جماعت اسلامي که خاطره خوشي از همکاري با حزب مردم و مسلم ليگ، نداشت تصميم گرفت که با عنوان جبهه جديد سياسي به نام امت و جداي از اين دو حزب در انتخابات شرکت نمايد، ولي نتوانست آراي قابل توجهي کسب نمايد. اين جبهه، جبهه اسلامي پاکستان ناميده مي شد و در اين انتخابات تنها سه کرسي را به دست آورد. در د سامبر نودوچهار صلاح الدين در کراچي ترور شد. وي از منتقدان حزب حاکم و نهضت قومي مهاجر به شمار ميرفت. اين حزب بزرگترين حزب اسلامي پاکستان است. مودودي بنيانگذار آن معتقد بود که تنها وقوع انقلاب اسلامي قادراست که کشور را از بحرانهاي متعدد خارج کرده و سيستم سياسي اين کشور را اصلاح کند. جمعيت العلماء اسلام - اين حزب، گروهي حنبلي مذهب و در رسته اصحاب حديث، معتقد به مکتب ديوبندي و نزديک به وهابيت مي باشد و همان حزبي است که در سال 1945 تحت رهبري مولا نا شبير احمد عثماني براي کسب حمايت از تاسيس پاکستان ايجاد شد. پس از وقفه اي اين حزب در سال 1950 مجددا احيا شد. جمعيت العلماء اسلام بر تدوين قانون اساسي مبتني بر اصول و ضوابط اسلامي تاکيد مي نمود. رهبر آن مولانا مفتي محمود، بنيانگذار و رهبر اتحاد ملي پاکستان بود. پس از وي مولانا فضل الرحمن رهبر اين حزب گرديد. اين حزب در انتخابات سال 1977 در اتحاد ملي پاکستان و در مقابل حزب مردم قرار داشت. در ابتداي حکومت ضياءالحق، با وي همکاري داشتند اما در سال 1981 به جنبش احياي دموکراسي پيوست و رفراندوم 19 مارچ 1984 را که موضوع تجديد رياست جمهوري وي بود، تحريم کرد. اين حزب در مناطق مختلف پاکستان به ويژه ايالت سرحد داراي نفوذ مي باشد. جمعيت علماي اسلام در خزان 1964 بر سر مسئله ادامه همکاري با دولت بي نظير بوتو به دو شاخه تحت رهبري «مولانا فضل الرحمن» و «مولانا اجمل خان» تقسيم شد. گروه مولانا فضل الرحمن که داراي نفوذ زيادي در بين طالبان بود ودر ايالت هاي بلوچستان و سند داراي نفوذ بوده و شاخه ي تحت رهبري مولا نا اجمل خان در ايالت هاي سرحد و پنجاب داراي طرفداران بسيار است. سپاه صحابه - این گروه که دارای تما یلات وهابی می باشد ، مهمترین نقش را د ر مقابله با شیعیان پاکستان ایفا کرده است. گروه مذکور که بانی و عامل اکثر تحرکات تروریستی با انگیزه های سیاسی و مذهبی می باشد ، نه تنها به ترور بسیاری از علمای وابسته به سایر تشکيلات بویژه علمای شیعه مبادرت کرده ، بلکه رهبران خود این اين جريان نیز طی سالیان اخیر قربانی حملات مشابهی شده اند. رهبر سپاه صحابه - ضیا الرحمن فاروقی در سال 1997 در پی یک حاد ثه بمب گذاری به قتل رسید و مهمترین رهبر این جريان فعلآ اعظم طارق می باشد که به اتهام فعالیت های تروریستی در بازداشت به سر می برد. د ر سال 1376 نیز( شعیب ند یم ) یکی دیگر از رهبران بر جسته این جريان، توسط افراد ناشناس ترور شد و به قتل رسید. نوع حمایت علمای مذکور از طالبان بسیار متنوع است. از چند کا نا لهای پشتیبانی ایدیولوژیک از طالبان را بر عهد ه دارند و تلاش آنها را نوعی جهاد برای بر قراری نظام اسلامی واقعی در افغانستان معرفی می کنند .و از سوی دیگر در مساله بسیج و اعزام نیرو نیز ، پایگاه اصلی طالبان به شمار می روند. علمای مذکور نه تنها وابستگی اعضای طالبان را به با ا ین ا حزاب رد نکر د ند بلکه مدارس خود را تعطیل کرده بو د ند تا طا لب ها مشغول به تحصیل در این مدارس فرصت مشارکت در جنگ افغانستان به نفع طالبان را داشته باشند. همزمان با نیازمندی طالبان به نیروهای جدید برای حمله به مزار شریف و اداره مناطق تصرف شده روزانه صد ها تن از طا لب های مدارس مذهبی پاکستان با عبور از مر ز راهی مراکزتجهیز نیروهای طالبان شده وسپس به عنوان نیروهای نازه نفس راهی جبهه ها یا مناطق اشغال شده می شدند. عملکردافراطي طالبان در افغانستان به ترغیب افراط گرایی مذهبی در پاکستات دامن زده ا ست . کشوری که سالهاست خود با تنشهای فرقه ای وخشو نت تنظیمی مدارس مذهبی سرو کار داشته است. روسا مذهبی پاکستان مکررآ گفته اند که فقط نیرویی چون طالبا ن می تواند به فساد در پاکستان خاتمه دهد. طالبان با حمایت کامل اردوي پاکستان ، همه مبانی زندگی اجتماعی از جمله حقوق بشر ، آزادی ، تو سعه سیاسی و اقتصادی در افغانستان را سر کوب واز بین برده بو د ند و این تحولات در مسائل سایسی ، اجتماعی ، مذهبی و اقتصادی پا کستان مستقیمآ اثر گذاشته است و برای آینده و مخصوصآاستقلال وتما میت ا ر ضی پاکستان خطرناک خو ا هد بود چرا که ا سلام د ر پا کستا ن ا سا سا هویت ، موجودیت و مبنای نایسونالیسم پاکستانی است. خطر تجز یه پا کستا ن ا ز هما ن ا بتد ا ی تا سیس و جود دا شت و به قوت خود با قی بود لیکن با حما یت ا ین کشور ا ز طا لبا ن ا ین خطر بیشتر و بیشتر شده ا ست. پس از به وجود آمدن كشورپاكستان، بيشترين طلاب اهل سنت افغانستان، مسير خود را از هند به ايالت سرحد شمال غربى پاكستان تغيير دادند. ايالتهاى جنوبى و شرقى افغانستان عمدتا با مدارس ايالتسرحد پاكستانارتباط برقرار كرد، در حالى كه ولايات جنوب غربى و غربى اين كشور با مدارس ايالت بلوچستان پاكستان ارتباط برقرار نمود. نفوذ مدارس پاكستان در افغانستان، از اين زمان به بعدكاملا محسوس است. پس از همين مساله بود كه جمعية العلماىاسلام و اهل حديث با پشتوانه مالى و سياسى قوى، طرحهاى بنيادى و درازمدتى را براىمهاجرين و مجاهدين روى دست گرفته و با حوصله مندى تمام،براى اجراى كامل آن وارد عمل شدند. «اهل حديث» با حمايتهاى مالى و فكرى مؤسسات خيريه عربستان، علاوه بر توسعه برنامه هاى آموزشى خود در داخل پاكستان، و در ولايتهاى شرقى افغانستان نيز وارد فعاليت گرديد. جمعية العلماى اسلام»شاخه فضل الرحمان نيز در طول دوره جهاد و دهه پس از آن،دامهاى گستردهاى را در ايالت بلوچستان و سرحد براى شكار نسل جوان مهاجرين گسترانيده بود. جمعية العلماى اسلام در طول سالهاى جهاد، رابطه نزديكى با مجاهدين داشته است. جريان اسلامى ديگردر پاكستان جريان سر سيد احمدخان (1817 (1898- ا ست.سيد احمد خان الگوى مسلمان ليبرال در محافل روشنفكرى پاكستان شناخته شدهاست. او معتقد به مراجعه مستقيم و بدون واسطه به قرآن بهعنوان بهترين راه شناخت دين بوده و نقش «سنت» و «اجماع» را در منبع شناسى دين مورد ترديد قرار مى داد. سيد احمد خان تحت تاثير مكتب عقلگرايى و فلسفه طبيعى قرن نوزدهم اروپا قرارداشت و قرآن را تفسير علمى مى نمود. مهمترين ويژگى در تفكر احمد خان، گرايش او به نوگرايى غرب بود. گرايش غربى گرايانه سيد احمد خان، انگيزه خصومت مسلمانان سنتگرا با او گرديد وسرانجام او را متهم به ارتداد و انحراف از دين نمودند . مسلمانان روشنفكر دانشگاهى و تا حدودى «مسلم ليگ» (اگر آنرا يك حزب صرفا ملى ندانيم) از هواداران جريان سوم به شمارمىروند. اين جريانات فكرى همان طورى كه اشاره گرديد، هر يك به نحوى ريشه در افكار علماى مسلمان هند در دوران سلطهبريتانيا داشت كه عمدتا به افكار شاه ولى الله برمى گشت;انديشه هاى اصلاحى شاه ولى الله، منشا پيدايش گرايشهاى متعدد ومختلف در شبه قاره شد. اما آنچه پايه واقعى انديشه دينى شاه ولى الله را تشكيل مىداد، سلفى گرى يا بنياد گرايى از نوع مشابه وهابيت بود، تا آنجا كه دولت استعمارى بريتانيا او را متهم بهوهابيت كرد. اين جريانات فكرى اسلامى به طور كل، اكثريت عمده مسلمانان پاكستان را در برمى گيرند و از لحاظ صنفى،دربرگيرنده اصناف حوزوى، دانشگاهى و بازارى هر سه مىباشد. اكثر مدارسو علماى دينى سنتى، از لحاظ گرايشهاى كلامى و فقهى به دو گروهعمده و مهم تقسيم مىشوند، گروه «ديوبندى» و گروه«بريلوى». اين دو گروه، نماينده دو نوع تفكر كلامى و فقهى(در چارچوب فقه حنفى) است كه هر يك به تدريج داراى حزب سياسىمستقلى نيز گرديدند. ديوبنديها از نظر اعتقادى، شباهت كلى بهوهابيت پيدا كردهاند. آنها مانند وهابيت، در برابر سايرفرقههاى اسلامى، حساسيت زيادى نشان داده و از «توحيد و شرك»تفسير ويژهاى ارائه مىدهند; اما بريلويها حالت انعطافپذيرىبيشترى داشته و از «توحيد و شرك» هيچگاه تفسير سختگيرانه و مغاير با مشهور ارائه نمى دهند. بريلويها تا حدودى، گرايشهاى صوفيانه دارند. مؤسس مكتب بريلوى، شخصى به نام احمد رضا بريلوى (1856 – 1921) بود. «مكتب بريلوى در واكنش نسبتبهجنبش محمد بن عبدالوهاب و در مخالفت با عقايد دينى شاه ولى الله،شاه اسماعيل و علماى ديوبندى پديدار شد. نماينده سياسى اين مكتب در پاكستان، گروه «جمعية العلماى پاكستان»به رهبرى مولانا شاه احمد نورانى و عبدالستار نيازى مى باشد. مكتب «ديوبندى» در پاكستان كنونى، نماينده «دين رسمى» بهشمار مىآيد و داراى اكثريت در ميان مسلمانان اهل سنت است. طرفداران ديوبندى در اين كشور، همواره در حال افزايش بودهاست، به ويژه در دو دهه اخير، رشد ديوبنديها به دليل رشد بنياد گرايى اسلامى در منطقه و سرمايه گذارى هاى وسيع عربستان وهمچنين حمايتهاى دولت ضياءالحق و جناح او از آنها، سرعت بيشترى يافته است. عمده ترين گروههاى وابسته به مكتب ديوبندى در پاكستان عبارتند از:«جمعية العلماى اسلام»، «سپاه صحابه» و جمعيت «اهل حديث». اين سه جناح، متعلق به مكتب ديوبندى و داراى عقايد مشابه و شعارهاى يكسان و حاميان خارجىواحدى هستند. تنها تفاوت اين سه جناح در اين است كه «جمعية العلماى اسلام» به رهبرى فضل الرحمان و سميع الحق، بهصورت يك حزب سياسى وارد صحنه سياسى كشور گرديدهاست، در صورتىكه «سپاه صحابه» و «اهل حديث» به ترتيب به فعاليتهاى نظامى و فرهنگى رو آورده اند. هماهنگى داخلى اين سه گروه درمبارزه عليه مخالفانشان بسيار قابل توجه مى باشد . تحريک طالبان با هر سه گروه نامبرده ارتباط تنگاتنگى دارد و ازحمايتهاى معنوى و مادى و حتى انسانى همه آنها در اين چند سالبرخوردار بوده است. در عين حال، اين ارتباط با «جمعية العلماى اسلام» به دليل عوامل فرهنگى، زبانى و نژادى و نيز تجربه سياسى در عمل بيش از دو گروه ديگر بوده و هست. مولانا فضل الرحمان و سميع الحق، هر دو پشتون بوده و در ايالتهاى بلوچستان و سرحد كه موطن اصلى پشتونهاى پاكستان به شمارمى آيد، داراى نفوذ فوق العاده اى هستند. طلاب علوم دينى افغانستان، رابطه تاريخى ديرينه اى با مدارس ديوبندى در شبه قاره هند داشته اند. همچنان مجلس متحده عمل پاكستان متشكل از شش حزب مذهبي افراطي جمعيت علماي اسلام (شاخه فضل)، جماعت اسلامي، جمعيت اهل حديث، جمعيت علماي پاكستان، حزب اسلامي و حزب تنظيم اسلامي است. قاضي حسيناحمد رهبرجماعتاسلامي و منشي مجلس متحده عمل نقش موثري در مواضع اين تشكل دارد. پاکستان وآمريکا باتقويه احزاب افراطي وبنيادگرايي پاکستان زمينه مداخله ، ويراني ونابودي افغانستان را فراهم نمودند . تاثير مرکزی و محوری سازمان اطلاعاتی پاکستان بر جامعه آن کشور حمايت آن از سازمان های متعدد جهادگر بود که در عمل نيروهای شبه نظامی بودند که بنام اسلام فعاليت می کردند. دو گروه مهم شبه نظامی عبارت بودند از «لشکر طيٌبه» و «حرکت الانصار». لشکر طيٌبه حدود پنجاه هزار مليشه مسلح داشت و گروه اصلی در جهاد برای آزاد کردن کشمير بود. حرکت الانصار در حمايت از جهاد افغانستان تشکيل شد و طالبان به رهبری اسامه بن لادن، نيرومندترين و سرسخت ترين بخش گروه حزکت الانصار را تشکيل می داد. بعد از آنکه ايالات متحده در پی حمللات يازده سپتامبر، حرکت الانصار را در فهرست گروه های «تروريست» قرار داد، اين حرکت نام خود را به «حرکت المجاهدين» تغيير داد و همچنان به فعاليت خود ادامه می دهد. مدارس مذهبی که در جريان جهاد سيا تاسيس شده بود، بعد از خروج نيروهای شوروی از افغانستان يا بعد از فروپاشی اتحاد شوری به فعاليت خود ادامه دادند. فارغ التحصيلان سالهای اخير اين مدارس به «موج دومی»ها معروفند که عمدتاً در خدمت رژيم ديکتاتوری پرويز مشرف- که ادامه «حکومت امنيت ملی» ضياء الحق است- قرار دارند. با رشد «فرهنگ کلاشينکفی» در پاکستان، روند حل و فصل اختلافات سياسی با استفاده از اسلحه گسترش يافته است، تا جايی که شيعيان و سنی های آنکشور هم گروه های مسلح خود را تأسيس کرده اند. سنی ها «سپاه صحابه» و شيعيان «سپاه محمد» را تشکيل داده اند. هدف اول ايالات متحده از براه انداختن جهاد افغانستان اين بود که يک ميليارد مسلمان جهان را در يک جنگ صليبی عليه اتحاد شووری متحد کند. مفهوم «جنگ صليبی» بهتر از مفهوم «جهاد» می تواند سياست آمريکا و محتوای آن را تعريف کند. هدف دوم آمريکا دامن زدن به اختلاف بين شيع علاوه بر دولت های خط اول جبهه جهاد و سازمان های اطلاعاتی آنها، مجموعه ای از موسسات و نهادهای مذهبی و سکولار در خدمت انجام نقشه سيا قرار داشتند و نتيجه اين بود که جنگ به نحو هر چه فراينده تری در مقياس بين المللی خصوصی می شد. ديناميسم خصوصی سازی خشونت در جهاد افغانستان نيروهايی را وارد صحنه کرد که دست به عمليات موسوم به يازده سپتامبر زدند. اگر سيا جنگ صليبی ضد-شوروی خود در افغانستان را در يک چارچوب ملی سازماندهی می کرد، مجبور می بود عمدتاً بر روی داوطلبان افغانی تکيه کند. اما طرح جنگ بمثابه يک جهاد بين المللی می توانست داوطلبان بسياری را از ميان جمعيت مسلمان سراسر جهان به سوی ان جلب کند. خارج از پاکستان، کشورهای عربی منبع اصلی داوطلبانی بودند که به افغان-عرب ها موسوم شدند. در سراسر جهان شبکه ای از مراکز جذب داوطلب ايجاد شد که از طريق نقاط اصلی در جهان عرب-مانند مصر و عربستان سعودی- به پاکستان مرتبط می شدند. اين شبکه در نهايت از سودان در جنوب، تا چچن در شمال، از اندونزیا در شرق، تا کوزوو در غرب را در بر می گرفت. دستگاه حکومتی عربستان سعودی که هم از طرف مردم آنکشور و هم از جانب محافل راست اسلامگرا بخاطر عدم حمايت آن از مبارزات مردم فلسطين مورد انتقاد و فشار قرار داشت، فرصت را مغتنم شمرد و ناراضيان داخلی را به پيوستن به جهاد آمريکايی در افغانستان تشويق کرد. حکومت مصر نيز چشمان خود را بر روی حرکت اسلامگرايان بومی بسمت افغانستان بست. الجزاير به سومين منبع تأمين کننده داوطلب برای جهاد آمريکايی مبدل شد. بنا به گزارش مارتين استون «سفارت پاکستان در الجزيره طی سالهای هشتاد بالغ بر دوهزاروپنجصد ويزه برای داوطلبان الجزايری صادر کرد.» تعداد داوطلبان و تعليم ديدگان سر به صدها هزار نفر می زد. به گفته استون«تندروهای خارجی که مستقيماً تحت تاثير جهاد اففانستان قرار گرفتند حدود چند صدهزار نفر تحمين زده می شود. افغان-عرب ها نيروی ويژه جهاديون را تشکيل می داند و پيچيده ترين تعليمات را دريافت می کردند. جنگجويان «بريگاد بين المللی اسلامی» که در پيشاور واقع بود، حقوق نسبتاً بالای يکهزاروپنجصد دالر در ماه را دريافت می کردند.» بن لادن در پوهنتون های هاروارد و يل آمريکا تحصيل کرد. شاهزاده تُرکی الفيصل، سرپرست وقت سازمان اطلاعاتی عربستان سعودی با موافقت و تأييد ايالات متحده اسامه بن لادن را برای رهبری جهاد افغانستان برگزيد. احمد رشيد، روزنامه نگار پاکستانی می نويسد که اسامه بن لادن در سال 1980 به پيشاور رفت و با رهبران مجاهدين ملاقات کرد، و طی دو سال بعد به دفعات برای جمع آوری کمک مالی به عربستان مراجعت نمود. او در سال 1982 تصميم گرفت در پيشاور مستقر شود. بن لادن در سال 1986 بعنوان مقاطعه کار اصلی کار بر روی پروژه ای را عهده دار شد که سيا نقشه و بودجه آن را تأمين کرده بود:ساختمان مجتمع زير زمينی «خوست» در زير رشته کوه های مرز افغانستان-پاکستان. مجتمع «خوست» شامل انباره های اسلحه و مهمات، يک مرکز آموزشی و يک مرکز صحي برای مجاهدين می شد. «خوست» همان مجتمعی است که بيل کلينتون در سال 1998 با راکت به آن حمله کرد، همانجايی که ايالات متحده در مرحله آغازين جنگ دوم و کنونی خود در افغانستان برای خارج کردن آن از دست طالبان جنگيد. اين موسسه تا جايی رشد کرده بود که در سال 1988 در کنفرانس سالانه آن که در لاهور پاکستان برگزار شد، بيش از يک ميليون مسلمان از نود کشور جهان شرکت کردند. در همانسال کنفرانس «جماعت تبليغی» در آمريکای شمالی، با شرکت شش هزار نفر در شيکاگو برگزار شد. هنگامی که يک معلم مذهبی به نام شيخ محمد الحميدی که به فرانسه مهاجرت کرده بود به جرم جلب مزدور برای مجاهدين افغانی محاکمه و به سه سال زندان محکوم شد، معلوم شد که شبکه عضوگيری «جماعت تبليغی» از شمال آفريقا تا فرانسه را در بر می گرفته است. سيا در ايالات متحده نيز از سازمانهای مذهبی-خيريه اسلامی قانونی برای عضوگيری استفاده می کرد. ذکر يک مورد می تواند به آشنايی با اين روند کمک کند. بنا به گزارش کوولی، «مرکز پناهندگان افغانی الکيفه» واقع در خيابان آتلانتيک در منطقه بروکلين شهر نيويارک به يک مرکز کليدی برای «جلب و جذب داوطلب و جمع آوری کمک مالی برای جهاد افغانستان تبديل شد و از طرف کارکنان آن به مرکز الجهاد معروف شد.» از ميان مبلغين، بسيج گران و عضوگيران فعال در آن مرکز می توان به شيخ عبدالله اعظم و شيخ عمر عبدالرحمان اشاره کرد. اين دو از روحانيون معروفی بودند که برای مدت زمان طولانی با سيا همکاری می کردند. پيش از اين دربازه شيخ اعظم گفته شد. شيخ عبدالرحمان همان شيخ نابينای مصری است که اکنون به جرم انفجار مرکز سازمان تجارت جهانی نيويارک در سال 1993 در آمريکا زندانی است و يکی از شاگردان و مريدان او که چنديد بار در مرکز«الکيفه» حضور يافت شيخ ايمان الظواهری، فرد دوم تشکيلات «القاعده» است. جهاد آمريکايی در افغانستان مخرب ترين تاثير خود را بر مدارس مذهبی باقی گذاشت و آنها را به مراکزی برای آموزش های سياسی-نظامی تبديل کرد. هدف سيا آن بود که آموزش های چريکی را با تعاليم اسلام در هم آميزد و «چريکهای اسلامی» توليد کند. ديليپ هيرو، روزنامه نگار هندی که در لندن زندگی می کند در باره مواد درسی مدارس مذهبی که جهادگران آمريکايی در آن تعليم می ديدند چنين گزارش می دهد: «تم های غالب اين بود که اسلام يک ايدئولوژی اجتماعی-سياسی کامل است، اينکه اسلام از طرف سربازان بی خدای شوروی مورد تجاوز قرار گرفته است، و اينکه مردم مسلمان افغانستان می توانند با سرنگون کردن رژيم چپگرای افغانستان استقلال خود را بدست آورند.» مدارس مذهبی پاکستان نه فقط درهای خود را بروی اسلامگرايان افراطی سراسر جهان گشودند، بلکه اين موضوع را آموزش می دادند که انقلاب اسلامی در افغانستان پيش درآمدی بر انقلاب های اسلامی در کشورهايی که اکثريت جمعيت آنها مسلمانان هستند خواهد شد(بويژه جمهوری های مسلمان اتحاد شوروی). در اواخر سالهای هشتاد، مدارس عمده ديوبندی پاکستان «منحصراً داوطلبان افراطی از آسيای مرکزی را می پذيرفتند و به آنها آموزش رايگان و کمک هزينه تحصيلی می دادند.» طالبان از ميان اين طلبه ها بوجود آمد. دگروال يوسف، که بمدت چهار سال سرپرستی بخش افغانستان سازمان اطلاعاتی پاکستان (آي – اس آي )را عهده دار بود می گويد:«طی چهار سال من، حدود هشتاد هزار مجاهد آموزش ديدند.» احمد رشيد تخمين می زند حدود سي وپنج هزار مسلمان افراطی از چهل وسه کشور اسلامی از 1982 تا 1992 در پهلوي مجاهدين افغانی جنگيذند. خروج نيروهای شوروی موجب متوقف شدن فعاليت اين مدارس نشد. بين خروج نيروهای شوروی در فبروري 1989 تا سقوط دولت نجبيب الله در 1992 حداقل دوهزاروپنجصد داوطلب خارجی ديگر در اين مراکز آموزش نظامی ديدند. به گفته احمد رشيد در آن سالها بيش از هزار هزار اسلامگرای افراطی از طريق برنامه سيا بطور مستقيم يا غير مستقيم با پاکستان و افغانستان مرتبط شدند. آنچه که به شرايط امروز پاکستان مربوط می شود اين نکته است که اکثر فارغ التحصيلان اين مدارس برای شرکت در رقابت های سياسی پاکستان تربيت می شدند. خبرنگاران «لاس آنجلس تايمز» که پيامدهای جهاد افغانستان در «چهار قاره» جهان را بررسی کرده به اين نتيجه رسيده است که رهبران کليدی تمام عمليات و حملات تروريستی، از نيويارک تا اسلام آباد، از فرانسه تا عربستان سعودی، از اسپانيا تا کنيا بدون استثنا در اردوگاه های سيا برای تعليم داوطلبان شرکت در جهاد افغانستان آموزش ديده اند. جنرال جی. اچ. بينفورد پری، در برابر «کميته نيروهای مسلح سنا» آنکشور که انفجار ظهران عربستان را بررسی می کرد-انفجاری که موجب کشته شدن نوزده نظامی آمريکايی و زخمی شدن دوصدوپنجاه نفر ديگر شد- در تاييد اين واقعيت گفت: «اخيراً ما شاهد رشد گروه های فرا- ملی بوده ايم که از افراط گرايان اسلامی متعصبی تشکيل می شوند که اکثر آنها در افغانستان جنگيدند و اکنون با هدف تاسيس رژيم های بنيادگرای ضد-غرب از طريق بی ثبات کردن دولت های سنتی و حمله به هدفهای آمريکايی و غربی، به کشورهای ديگر رفته اند.» ديگران، مانند مهفود بنون، جامعه شناس الجزايری، که با خبرنگار «لاس آنجلس تايمز» در الجزيره مصاحبه کرده است، خيلی رک و راست حقيقت را گفته اند: «خود شما اين هيولا را آفريديد! شانزده هزار عربی که در افغانستان آموزش داديد، يک ماشين قتل و کشتار بود که اکنون خود شما را هدف قرار داده است.» چرا افغانستان وپاکستان درطي شش دهه موجوديت پاکستان درتنش وتشنج زيسته اند ؟؟؟ روابط دو کشور همسايه افغانستان و پاکستان که مرزهای طولانی با هم دارند، در شصت سالی که از عمر کشور پاکستان می گذرد، همواره با فراز و فرودهای بسياری همراه بوده است. مساله مورد مناقشه خط مرزی موسوم به ديورند ، فعاليت گروههای مسلح مجاهدين که عليه حکومتهای طرفدار شوروی سابق در افغانستان می جنگيدند، حمايت دولت پاکستان از طالبان و نيز آنچه مقامات در سالهای اخير، فعاليت گروههای مخالف دولت اين کشور در مناطق قبايلی پاکستان می خواندند، از مسايلی است که در دوره های مختلف، باعث تيرگی روابط دو کشور شده است. (پاکستان با پناه دادن ومسلح نمودن برهان الدين رباني ، گلبدين حکمتيار،احمدشاه مسعود ،رسول سياف ، صبغت الله مجددي ،يونس خالص ،نبي محمدي ، گيلاني ... تخريب و بربادي افغانستان را تحقق بخشيدواين سرمايه گزاري پاکستان تا امروزسايه شوم وسياه ي خويش را برکشورگسترانده است). از بدو تاسيس کشور پاکستان تا زمان لشکرکشي شوروی به افغانستان ، مسايل مرزی بر روابط اين دو کشور، سايه افکنده بود و پس از آن، تا زمان سقوط حکومت داکتر نجيب الله ، علاوه بر اين مساله، حمايت پاکستان از گروههای مسلح به اصطلاح مجاهدين که عليه دولت کابل می جنگيدند نيز بر تنشهای موجود ميان دو کشور افزود. مرز مشترک پاکستان و افغانستان که به خط ديورند مشهور است در زمان سلطه بريتانيا بر شبه قاره هند در سال۱۸۹۳ بين هند و افغانستان کشيده شد و مناطقی از افغانستان آن زمان به هند بريتانيايی تعلق گرفت. پس از تجزيه شبه قاره هند و تشکيل کشور پاکستان در سال۱۹۴۷ ميلادى، اين مناطق که ساکنان آن پشتون و بلوچ هستند، جز قلمرو پاکستان شد. خط ديورند بنيادى ترين عاملى بوده كه بر چگونگى روابط دو كشور سايه افكنده است. تا جايى كه به پاكستان مربوط مى شود، تنها طرح ادعاى ارضى از طرف دولت هاى روى كار آمده در افغانستان چندان براى اين كشور نگران كننده نيست. چرا كه پاكستان از همان ابتداى تولدش در مقايسه با افغانستان باحمايت بي دريغ آمريکاوانگليس در موقعيت برترى قرار داشته است. آنچه كه تاكنون مايه نگرانى زمامداران پاكستان بوده قبايل پشتون ساكن در نوار مرزى كشورش است. اين قبايل به رغم اينكه به لحاظ سياسى و حقوقى اتباع پاكستان محسوب مى شوند، پيوندهاى قومى و قبيله اى خود را با هم مسلكان شان در اين سوى مرز كاملاً حفظ كرده اند و بعد از گذشت حدود يك قرن جدايى هنوز نوستالژى اتحاد و پيوستن دوباره به افغانستان را از خاطر نبرده اند. جنگ افغانستان باعث به وجود آمدن کادرهای جدید اسلامی شد که در جنگ چریکی مهارت پیدا کردند ، قدرت مبادله ی اطلاعاتی خود را بالا بردند ، در به قتل رساندن افراد چیره دست شدند و در ساختن موتر های حامل بمب ، تجربه طولائی پیدا کردند . شبکه هاي بنيادگرايي به طرز گسترده ای اسلامیست ها را از شمال آفریقا ، تا مصر ، خلیج فارس ، آسیای میانه و پاکستان ، با استحکام به هم وصل کرد . واقعیت این بود که جنبش اسلامیست ، قبلا ؛ در دهه ی هفتاد ، به نقطه ی پرواز خود رسیده بود . موتورهای این پرواز ، ایجاد ثروت نفتی عربستان سعودی ، پدیداری نظام بانکی اسلامی با خصلت های سیاسی بالا ، و به وجود آمدن نهادهای جدید اسلامیست در مصر و سایر کشورهای مسلمان محافظه کار بود . در جنگ افغانستان ، جنبش خصلت تندروی شدیدی پیدا کرد و احساس کرد که قدرت در عضلاتش تبدیل به اعصابی نیرو بخش شده است . در اواخر دهه ی هشتاد ، اسلامیست ها قدرت را در افغانستان و سودان قبضه کردند و قدرت حائز اهمیتی در عربستان سعودی و پاکستان کسب و مصر و الجزیره را مورد تهدید قرار دادند . پایه های القاعده و تروریسم زیر زمینی این سازمان ، در این سال ها ریخته شد . بعضی از این تحولات ، یا شاید هم بسیاری از آن ها ، به نظر معماران سیاسی و نظام اطلاعاتی ایالات متحده که چهار چشمی به موضوع رویاروئی با اتحاد شوروی در افغانستان خیره شده بودند ، نیامد . از این گذشته ، مقام های تندرو ایالات متحده، آسیای میانه را در چهارچوب اتحاد جماهیر شوروی ماده مستعدی ارزیابی می کردند و به این دورنما می پرداختند که اتحاد شوروی با شروع نا آرامی هائی در جمهوری های آسیای میانه ، از تعادل خارج خواهد شد. سرانجام ، برحسب استراتژی گسترده تری ، جهاد افغانستان باعث تحقق رویائی شد که تا دهه ی هشتاد مطلقا ذهنیت محافظه کاران جدید ارزیابی می شد . این رویا، اشغال نظامی خلیج فارس و میدان های نفتی آن بود . رابطه ی مستقیمی میان جنگ علیه مردم افغانستان و حضور جاری سربازان ایالات متحده در قزاقستان ، ازبکستان ، و سایر نقاط نفت خیز آسیای میانه وجود دارد . برای وارد کردن ایالات متحده در بخش هائی از جهان که تا دهه ی هشتاد خارج از دایره ی نفوذ آمریکا قرار می گرفتند ، جدالی سخت درگرفته بود . این جدال ، از سال های هشتاد که جهادی های کشورما از ایالات متحده ، چین و اسرائیل اسلحه گرفتند تا علیه ارتش سرخ بجنگند ، آغاز شد ، به سال های نود که طالبان با حمایت مستقیم ایالات متحده به وجود آمد ، کشیده شد ، و تا امروز هم که ایالات متحده با ایجاد جنگ دیگری در افغانستان ، راه های دخالت وسیع خود در جمهوری های تازه استقلال یافته ی آسیای میانه را هموار می کند ، ادامه دارد . سرمایه گذاری سيا ازطريق پاکستان براي جهادي هادر سال 1984 به 250 میلیون دالر رسیده بود « یعنی در همان حدی که در سال های پیش از آن انجام شده بود »، اما پس از آن بود که این سرمایه گذاری سربه آسمان زد: در سال 1986 به 470 میلیون دالر، و در سال 1987 به 630 میلیون دالر رسید . ایالات متحده ، به سختی کوشید تا کشورهای دیگر ، از جمله چین را وارد دعوا کند. بنا به گزارش «چارلزفریمن » که سفیر ایالات متحده در چین بود ، « از سال 1981 تا 1984 چین به ارزش 600 میلیون دالر اسلحه به افغانستان فرستاد.» ویلیام کیسی مدیر سیا نه تنها سرمایه گذاری برای جنگ افغانستان را توسعه داد ، بلکه هدف های جاه طلبانه اش را نیز گسترش داد . حالا دیگر سیا به پیروزی می اندیشید و سلاح های تخریبی و دلفریب بیشتری را برای مجاهدین تامین می کرد ، که از آن جمله می توان از راکتهاي زمین به هوای ستینگر نامبرد که توانستند ضربه های کاری به طرف درگیر بزنند و ابعاد تخاصم را تعمیق کنند. کمک مخفيانه آمريکا به مخالفان رژيم افغانستان قبل از ورود اردوي شوروی شروع شد. اسناد سيا و وزارت امورخارجه آمريکا که در جريان اشغال سفارت آمريکا در تهران بدست آمده نشان می دهند که ايالات متحده بدون سر و صدا از اپريل 1979 (هشت ماه قبل از ورود اردوي شوروی به افغانستان) در پاکستان با نمايندگان شورشيان وطنفروش افغانستان ملاقات و مذاکره می کرد. مصاحبه برژنسکی مشاور امنيت ملی کارتر در گفتگو با «نول آبزواتور» چاپ پاريس(مورخ 15 تا 21 جنوري 1998) اين را تأييد می کند: پرسش: رابرت گيتس، سرپرست سابق سيا در خاطرات خود [از سايه ها] می گويد سرويس های اطلاعاتی آمريکا کمک به مجاهدين در افغانستان را شش ماه قبل از مداخله شووری شروع کردند. در آن زمان، شما مشاور امنيت ملی کارتر بوديد. بنابراين شما در اين امور نقشی داشتيد. آيا اين درست است؟ برژينسکی: بله. براساس روايت رسمی تاريخ، کمک سيا به مجاهدين در 1980 شروع شد، يعنی بعد از آنکه شوروی در 24 دسامبر 1979 به افغانستان تجاوز کرد. اما واقعيت، که تاکنون پنهان نگهداشته شده است، کاملاً خلاف اين است. در واقع، در 1979 بود که کارتر اولين حکم کمک مخفی به مخالفان رژيم هوادار شوروی در کابل را امضاء کرد. و در همان روز، من ياداشتی خطاب به رييس جمهور نوشتم و در آن به او توضيح دادم که به نظر من اين کمک موجب دخالت نظامی شوروی خواهد شد.» تحول ثور 1978 افغانستان موجب تغيير سرنوشت سازی در روابط ايالات متحده با پاکستان شد. پيش از آن دولت کارتر در سال 1977 در پاسخ به کارنامه حکومت پاکستان در زمينه حقوق بشر (که يک نمونه آن به دار آويختن ذوالفقار علی بوتو نخست وزير پاکستان به دست اردوي آن کشور بود) و به دليل فعاليت های بين المللی رژيم پاکستان برای گسترش توليد سلاح های اتمی، کمک به آن کشور را قطع کرده بود. کودتاي ثور و ورود نيروهای شوروی به افغانستان همه اينها را تغيير داد. کارتر کمک های اقتصادی و نظامی به رژيم ضيا الحق را از سر گرفت و پاکستان بعد از اسرائيل و مصر به سومين کشور دريافت کننده کمک های آمريکا مبدل شد. با شروع رياست جمهوری رونالد ريگن همکاری بين سازمان اطلاعاتی آمريکا و سازمان اطلاعاتی پاکستان بنحو بيسابقه ای گسترش يافت و اين دو سازمان اطلاعاتی دو هدف مشترک نظامی و سياسی زير را در ارتباط با افغانستان تعيين کردند: حداکثر افزايش در توان نظامی مجاهدين، و جلب اکثر اسلام گرايان برای مقابله با نيروهای شوروی در افغانستان. در پی اجرای اين سياست، سيل ورود همه نوع تسليحات نظامی و افراطی ترين اسلام گرايان به منطقه سرازير شد. در نتيجه، اسلام گرايان افراطی نه فقط از کشورهای اسلامی مانند الجزاير، عربستان سعودی، مصر و اندونزیا، بلکه از ميان جوامع مسلمان خود ايالات متحده و بريتانيا روانه اردوگاه های نظامی در پاکستان شدند. يکی از نمونه های معروف اين اسلام گرايان شيخ عبدالله اعظم است که در سالهای 1980 نقش اساسی در به راه انداختن جهاد آمريکايی در جهان اسلام را بازی کرد. لورنس رايت در مجله نيويورکر در باره او چنين می نويسد: «شيخ عبدالله اعظم، روحانی فلسطينی، دارنده دکترا در حقوق اسلامی از پوهنتون الازهر قاهره است. او برای تدريس به پوهنتون سلطان عبدالعزيز در جده رفت و در آنجا اسامه بن لادن يکی از دانشجويان او بود.» اعظم تحت حمايت سيا به سراسر جهان سفر می کرد، در تلويزيون عربستان سعودی و در گردهمايی ها و تظاهراتی که در ايالات متحده برگزار می شد، حضور می يافت. در آن سالها، شيخ اعظم يکی از دارايی های سيا و نماد و تبلور جهادگران مورد علاقه آمريکا بود. پيام اعظم روشن بود: شرکت در جهاد نه فقط يک وظيفه سياسی بلکه يک وظيفه مذهبی است. هدف از جهاد تنها کشتن دشمن (در آن زمان روسها) نبوده بلکه دعوت به «شهادت» نيز هست. فرمول شيخ اعظم برای جهاد ساده بود: «فقط جهاد و تفنگ، نه مذاکره، نه کنفرانس و نه گفتگو» و اين همان هدفی بود که دولت ريگن و سازمان های اطلاعاتی آمريکا و پاکستان در ارتباط با حضور نيروهای شوروی در افغانستان دنبال می کردند. وقتی جهاد توسعه یافت ، سیل مسلمانان متعصب عرب ، از کشورهای مختلف اسلامی ، به افغانستان سرازیر شد . کشورهای مختلف عربی ، از جمله مصر و عربستان سعودی ، چون سازمان های بین المللی طیف راست اسلامی – مثل اخوان المسلمین ، اتحادیه جهانی مسلمانان، جماعت تبلیغی به مثابه سازمان مسیونرهای اسلامی که مرکز شان در پاکستان بود ، کارزارهای را برای سربازگیری از جهادی ها آغاز کردند . بدین گونه بود که رویاهای اسامه بن لادن برای وحدت گروه های بنیادگرای اسلامی ، بسیج آنان در سراسر جهان برای یافتن جنگجویان مسلمان ، انتقال آنان به پاکستان و قاچاق کردن شان به افغانستان برای پیوستن به جهاد ، تحقق یافت . «کولی » نوشته است : «به بسیاری از آن خشک اندیشان مسلمان گفته شده بود که برای مطالعات و تحصیلات مذهبی به پاکستان می روند» «کولی » می نویسد : عمو مآ در طول شش هفته آموزش مذهبی برای طلابی که از نقاط مختلف جهان به پاکستان آمده بودند ، پیشنهادی در مورد آموزش فوری نظامی به آنان داده نمی شد . حتی سخنی هم از جهاد علیه روسیه یا دولت به عنوان دشمنان خدا به میان نمی آمد . این مسائل ، پس از آن دوره ی شش هفته ای مطرح می شد . در این مرحله ، افسران سرویس اطلاعاتی پاکستان ( آي – اس – آي وسي - آي – دي ) که معمولا مفتی بودند ، ظاهر می شدند و از موقعیت و فرصت برخورداری طلاب از آموزش های نظامی سخن می گفتند . بدین گونه بود که امکانات آموزش های نظامی برای هزاران طلبه ای که از الجزیره ، مصر، سودان ، عربستان سعودی و سایر کشورهای اسلامی به پاکستان رفته بودند ، فراهم می شد . به قول احمد رشید روزنامه نگار پاکستانی و نویسنده کتاب « طالبان » ، بین سال های 1982 و 1992 ، سی و پنج هزار اسلامیست تند رو از چهل و سه کشور ، در جریان جنگ و عواقب جنگ، دوش به دوش مجاهدین ماشه را می فشردند و ده ها هزار جهادی دیگر در پایگاه هائی که ضیاء الحق در مرز پاکستان و افغانستان برپاکرده بود، آموزش نظامی می دیدند « احتمالا صدهزار مسلمان تندرو با پاکستان و افغانستان رابطه ی مستقیم داشتند و زیر نفوذ سيا وآي اس آي بودند. » بعضی از آن های که برای مجاهدین استخدام می شدند ، در ایالات متحده و جوامع عربی و اسلامی مستقر شده بودند . ازجانب ديگرپاكستان عامل بي ثباتي در افغانستان به شمار مي رود. بين دو كشور از گذشته تنش هاي پيوسته اي بر سر خط مرزي ديورند و سالهاي اخير به دليل حمايت گسترده پاكستان از طالبان و القاعده وجود داشته است. اختلافات مرزي از يكسو و ناكاميهاي پاكستان در افغانستان در پي سقوط طالبان از سوي ديگر سبب شده كه پاكستان همه توان و تلاش خود را براي ايجاد بحران در افغانستان و بازگرداندن طالبان بكار گيرد. اين تلاشها در آينده هم ادامه خواهد يافت و دولت افغانستان را با مشكلات مختلفي مواجه مي سازد. اما درمحافل خصوصي گفته ميشود که طالبان به اشاره سازمانهاي استخباراتي غربي وسيله پاکستان حمايت ميشود تا موجوديت قوتهاي غربي را درافغانستان مشروعيت بخشيده وموجوديت آنان را تحت نام مبارزه با تروريسم ضمانت نمايند ... بدترازهمه متاسفانه درين سالها (آي – اس آي ) با دراجراگذاشتن حملات انتحاري- کثيف وپليد ترين شيوه را مروج ساخت که درآن انسانهاي بي گناه وبي دفاع قرباني بازي هاي پيش وپس پرده ميشوند . سياست هاى تبعيض آميز زمامداران اكثراً غيرپشتون پاكستان نسبت به ميزان مشاركت پشتون تبارها در ساختار سياسى حكومت و فقر اقتصادى كه در مناطق پشتون نشين وجود دارد، عوامل اصلى حفظ و تداوم پيوندهاى ياد شده است. شور و شوق و اشتراك بى سابقه و فعال پشتون هاى پاكستانى در جنگ عليه ارتش شوروى در افغانستان و بعدها كمك و همكارى با گروه طالبان تنها در قالب همين حفظ پيوندها قابل تفسير و تحليل است. آنها در تمام اين سال ها در افغانستان چنان مى جنگيدند كه گويا سرزمين خودشان- و نه يك كشور دوست و همسايه- در جنگ در گير است. اينك حدود سه دهه از پايه گذارى سياست خارجى تهاجمى پاكستان در قبال همسايه شمالى اش مى گذرد. «منطقه قبايلي» جاي مشهوري است ؛ بهويژه زماني كه اختلافات بين پاكستان و افغانستان بالا ميگيرد يا زماني كه نيروهاي آمريكايي و ناتو در تعقيب طالبان در پشت مرزهاي مشترك پاكستان و افغانستان متوقف ميشوند . با اين وجود شايد درباره تاريخ، جغرافيه، نفوس و اهميت اين منطقه در روابط پاكستان و افغانستان كمتر اطلاعي داشته باشيم . منطقه قبايلي كه به اختصار FATA يا «منطقه به لحاظ اداري خودمختار» خوانده ميشود، به وسيله خط ديورند (خط مرزي افغانستان و پاكستان كه هيچگاه مورد قبول افغانستان واقع نشده است) از افغانستان جدا ميشود . به لحاظ جغرافيايي، منطقه قبايلي از غرب با افغانستان همسايه است، از شرق با دو ايالت سرحد و پنجاب پاكستان و از جنوب با ايالت بلوچستان پاكستان هممرز است. بر اساس جديد ترين ارقامها نفوس اين منطقه سه ميليون و سه صدوچهل ويک هزار است (يعني كمتر از دو درصد نفوس پاكستان). اكثر نفوس اين منطقه دورافتاده و قبيلهاي هستند و فقط سه درصد آنها در شهر زندگي ميكنند. منطقه قبايلي به هفت ناحيه قبيلهاي تقسيم ميشوند كه عبارتند از: مهمند، باجور، كورم، اوركزي، خيبر، وزيرستان جنوبي و وزيرستان شمالي.اگرچه ساكنان اين منطقه همگي پشتون هستند اما خود به گروههاي قومي كوچكتر تقسيم ميشوند كه با نام همان نواحي قبيلهاي خوانده ميشوند. اين منطقه بهصورت خودمختار اداره ميشود و اگرچه در خاك پاكستان قرار دارد اما دولت مركزي پاكستان و يا دولتهاي ايالتي حق مداخله در امور داخلي اين منطقه را ندارند . تا قبل از مداخله آمريكا در افغانستان، منطقه قبايلي فقط در پرتو اختلافات پاكستان و افغانستان بر سر خط ديورند مورد توجه قرار ميگرفت اما پس از حمله آمريكا، طالبان در اين منطقه مستقر شدند و از اين زمان به بعد بود كه منطقه قبايلي به محلي براي مشاجره تبديل شد . اين مشاجره داراي سه وجه بود: پاكستان و سران منطقه قبايلي، پاكستان و آمريكا، پاكستان و افغانستان. مشاجره پاكستان با سران قبايل يك وجه تاكتيكي و يك وجه استراتژيك داشت: وجه تاكتيكي حول مخالفت ظاهري پاكستان با سران قبايل بهدليل پناه دادن به طالبان و القاعده دور ميزد . وجه استراتژيكي حول تلاش پاكستان براي بهره برداري از وضع موجود جهت بسط حاكميت خود به منطقه قبايلي بود. در همين حال افغانستان و آمريكا، دولت پاكستان را به دليل استقرار طالبان و القاعده در خاك اين كشور مورد نكوهش قرار دادند . صرفنظر از اين مسائل، واقعيت اين است كه منطقه قبايلي ميتواند به عنوان ابزاري در دست پاكستان يا افغانستان جهت تعديل و تنظيم رفتار يكديگر مورد استفاده قرار گيرد . قوميت و خودمختاري منطقه قبايلي يك عامل كليدي در نقشآفريني اين منطقه در مناسبات افغانستان و پاكستان است. هرگاه افغانستان اراده كند ميتواند با بهرهگيري از ناسيوناليسم پشتون، ساكنين قبايل را عليه پاكستان تحريك كند و برعكس پاكستان نيز ميتواند با تحريك همين احساسات آنها را عليه دولت كابل تحريك كند. در حال حاضر به دليل استقرار طالبان در اين منطقه و بهدليل حمايت پاكستان از طالبان، منطقه قبايلي بهسود پاكستان عمل ميكند . اما هرگاه پاكستان قصد داشته باشد عليه طالبان عمل كند و يا حاكميت خود را بر اين مناطق گسترش دهد، ساكنين قبايل به سمت افغانستان و عليه پاكستان وارد عمل ميشوند. ازجانب ديگرباوجود تندروي هاي ظاهري بوش در باره ی نبرد علیه تروریسم متاثر از اسلامیست ها ، دولت بوش نه در افغانستان توانست استراتژی موثری را در جلو گیری از گسترش بنیادگرائی اسلامی به پیش ببرد ، نه در عراق . مایکل شیوئر با نام مستعار در «جسارت جهان گشای» ، موضوع را به صورت جدی تری مورد بحث قرار می دهد : ایالات متحده و بریتانیا و سایر نیروهای ائتلافی ، آشکارا سعی می کنند برکشورهای افغانستان و عراق پس از جنگ ، حکومت کنند ، در حالی که به صورت همزمان ، جنگ شورشیان اسلامیست در هر دو کشور در حال رشد و گسترش مداوم است . رهبران ما ، نام این شرایط را پیروزی می گذارند . در مدیریت این فعالیت ها ، و نبردهای رسمی اردو که جلوتر از آن قرار می گیرد ، نیروهای ایالات متحده و سیاست های جاری در حال کامل تر کردن تند روی در جهان اسلام اند . یعنی کاری که اسامه بن لادن از اول دهه ی نود سعی می کرد با کامیابی های ناقصی به انجام آن مبادرت ورزد. در نتیجه ، به نظر من بیهوده نخواهد بود اگر نتیجه بگیریم که ایالات متحده به عنوان تنها متحد چاره ناپذیر بن لادن باقی مانده است . چه افغانستان بتواند باقی مانده ی طالبان را شکست بدهد ، تغییری در چند دهه اسلامیزه شدن ایجاد کند ، نیروهای زیر زمینی طیف راست اسلامی را متلاشی کند و افغانستان با ثبات را به عنوان کشوری سکولار بسازد ، یا نه ، مربوط به وقایع آینده است و باید دید چه می شود . چه عراق بتواند حاکمیت سیاسی جدا از دین (سکولار) ایجاد کند ، نیروهای مرتبط با القاعده را که در آن کشور جمع شده اند درهم بکوبد ، احزاب شیعه ، مثل شورای عالی اسلامی و الدعوه را که بر عراق پس از جنگ تسلط دارند و با آیت الله های ایران برای نفوذ در کشور همجوار عربی همکاری می کنند ، سرجای خود بنشاند ، پرسشی است که هنوز بسته نشده است . دست کم پیش بینی این موقعیت پنجاه پنجاه است که افغانستان در آینده ای نه چندان دور به دست جریان های سخت سر اسلامیست خواهد افتاد و حکومت عراق به حکومتی دینی خواهد انجامید که فقط اندکی کمتر از ایران نظامی خواهد بود . با همین علائم است که رهبری مذهبی در ایران پنجه های قدرت خود را برای حفظ حکومت و اعمال فشار بیشتر بر مردم ، سخت تر کرده و هر روز ، بیش از روز پیش این پنجه ها را بر کشور می فشارد . در پاکستان، پرویز مشرف ، هر لحظه ممکن است با کودتای اسلامیست ها در اردو و سرویس اطلاعاتی پاکستان ( ISI) که با اخوان المسلمین و سایر احزاب شبه نظامی و گروه های طیف راست اسلامی در رابطه ای تنگاتنگ اند ، سقوط کند . اندونزيا و بنگلادش با شورش گران اسلامی در گیرند ، ترکیه بیش از یک دهه است که در اردوی اسلامیست ها دست و پا می زند ، و سوریه ، لبنان و فلسطین با فشار جدی از جانب اخوان المسلمین رو در رواند. مصر و عربستان سعودی ، به مثابه قلب جهان اسلام ، هر دو زیر فشار قرار گرفته اند تا نظام های سیاسی خود را باز کنند که بسیاری از ناظران معتقدند این گشایش می تواند به ایجاد جمهوری های اسلامی در هر دو کشور منجر شود . پس از يازدهم سپتامبر، واشنگتن متناسب با حال و هوا و خواست تصميم گيرندگان و بدون آن که ارتباط زيادي با تهديدهاي « واقعي» داشته باشد، تنها با متمايز ساختن « آناني که با ما هستند» و « آناني که عليه ما هستند» تعريف جديدي از تهديدها و دشمنان نامتقارن ارايه داد. تبديل جنبش هاي سنتي مقاومت عليه استعمار و حکومت هاي لائيک به اهداف « جنگ جهاني عليه تروريسم» و در رديف القاعده و ديگر شبکه هاي جنايتکار، چيزي بيش از يک اشتباه که يک فاجعه بود. برخي از تحليلگران، اولين درگيري عليه« تروريسم »- در افغانستان- را « اولين جنگ » ايالات متحده مي دانستند. اين جنگ با شيوه ها و اهداف محدودي آغاز شده بود. اما بي عدالتي ذاتي در استفاده از« شيوه هاي نابجاو استقرار اهداف افراطي» به سرعت آنها را آلوده مي سازد. در مقايسه با اهداف تعيين شده، استفاده نامتناسب از قدرت ، مشروعيت جنگ را به زير سوال برد، به شعله هاي مبارزه جويي اسلامي دامن زد و توجيهي براي فراخوان به جنگ مقدس را فراهم کرد. هواپيماهاي اف شانزده و راکتهاي توماهاواک آسمان را تسخير کردند، ولي« روي زمين همچنان کلاشينکف ها هستند که فرمان مي رانند». ايالات متحده مي توانست با ضربات مشخصي که طراحان و مجريان يازدهم سپتامبر را هدف قرار مي داد، خود را از شر القاعده برهاند و در عين حال تمام افغان ها را با خود دشمن نکند، افرادي که بي تفاو
سيا برای رهبری اين جنگ صليبی دنبال يک شاهزاده سعودی می گشت، اما قادر به يافتن چنان کسی نشد. در نتيجه به پسر يکی از خانواده های معروف، متنفذ و ثروتمند که از نزدک با آل سعود ارتباط داشت رضايت داد. بايد بخاطر داشت که اسامه بن لادن از يک خانواده گمنام و بی چيز بيرون نيامده است.
سيا برای جذب و جلب داوطلبان شرکت در جهاد افغانستان از سياست رسوخ در نهادها و موسسات مذهبی و خيريه اسلامی استفاده می کرد و اکثر داوطلبان هم نمی دانستند که در خدمت اجرای يکی از غير اسلامی ترين نقشه های سيا قرار می گيرند. يک نمونه از اين موسسات مذهبی و خيريه سازمان بين المللی اسلامی «جماعت تبليغی» مستقر در پيشاور است که در آن زمان در کشورهای مختلف، منجمله ايالات متحده شعبه داشت و آزادانه فعاليت می کرد، و جان کوولی پيرامون آن پژوهش ارزشمندی انجام داده است. بنا به گزارش کوولی «جماعت تبليغی» در سال 1926 بدست مولانا محمد الياس ديوبندی تاسيس شد. هدف آن «پاکيزه کردن» مسلمانان بينابينی است «که بسياری از سنن و آداب مذهبی گذشته هندوی خود را حفظ کرده اند.»
آموزش داوطلبان شرکت در جهاد افغانستان به دو بخش آموزش جهادگران و آموزش مربيان و آموزگاران جهادگران تقسيم می شد. مراکز اصلی آموزش داوطلبان شرکت در جهاد افغانستان در مدارس اسلامی پاکستان قرار داشت که جنرال ضياءالحق، رييس جمهور پاکستان آنها را بنا به توصيه سيا تاسيس کرده بود. آموزش مربيان و آموزگاران داوطلبان عمدتاً در پايگاه های نظامی در داخل خاک ايالات متحده انجام می شد. کوولی به برخی از اين پادگان ها و پايگاه های نظامی اشاره می کند: «فورت بِرَگ» در ايالت کارولينای شمالی، مرکز آموزشی سيا به نام «کمپ پِری» در ويليامزبرگ در ايالت ويرجينيا، مراکز آموزش نيروهای ويژه سيا در «هاروی پوينت» در ايالت کارولينای شمالی؛ «فورت هيل» در ويرجينيا؛ و «کمپ پيکت» در ويرجينيا.
June 1st, 2008
برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
- برگردان: ا. م. شیرینظریه استالینی انقلاب جهانی
- ناصر اصغرینكاتی درباره افزایش حداقل دستمزد
- داکترسخی اشرف زی سیدکاغذفرقه وهابی در کشور های عقب مانده,دستنگروبی سواد
- سید احمد ضیا نوریحضرت عیسی مسیح علیه السلام
- نویسنده : مهرالدین مشیدچگونه می توان ملت شد و هویت مقتدر ملی پیدا کرد
- امان ریاضتآدم مرده است بگذار بنی آدمان همین باشند
- جاویدفرهادسه مقوله دریک گفتمان
- امیر هوشنگ اطیابیدر بزرگداشت نلسون ماندلا چه حقایق تاریخیای پنهان میشود؟
- محمد عوض نبی زادهمرحوم فرقه مشرفتح محمد خان میرزاد یکی ازمنادیان آزادی وعدالت
- نویسنده : مهرالدین مشیدهیچ تهاجمی مقدس نیست و هر اشغالی توجیه ناپذیر است
- نویسنده : دکتور طاوس وردک از خود بګویید و راجع به خود بنویسید
- نگارنده : زلمی رزمیاعلامیه جهانی حقوق بشر
- گزارنده به دری: عزیز آریانفر(کوشانی ها، کانگیویی ها، ، سابری ها، کروات ها و...)
- برونو دروسکیمارکس، لنین، بلشویک ها و اسلام
- نویسنده : دکتور طاوس وردک فساد اداري ، مسموم کننده مردم افغانستان
- زمان ( مراد )«قرار و فرار شاهِ ما»(1)
- سیامک ستوده آیا ماندلا در مبارزه بر علیه آپارتاید به توده ها تکیه کرد؟
- علی صدارت ابهام در لائیسیته و مذهب شیعه
- دهم دسامبر روز جهانی حقوق بشر نوشته از ع. بصیر دهزاد
- تُخارهاگزارنده: عزیز آریانفر
- محمد عوض نبی زادهنجف بیگ شیرویکی ازقربانیان عهد شکنی کوچیهای مهاجم
- سلیمان کبیر نورینماد جاویدان و پیروزمندانه ی آزادی و برابری انسانی
- محمد ضیا ضیاجمهوری دموکراتیک سخن
- نظر برهاندر جاودانگی تاریخ ومردی از افریقای جنوبی نلسون ماندیلا
- نویسنده : مهرالدین مشیدمبارزۀ عدم تشدد از گاندی هند تا گاندی سرحد و سرنوشت پشتون ها
- زمان هوتکدهم دسمبرروز جهانی حقوق بشر
- علی رستمینلسون رولیهلاها ماندلا پدرمعنوی مردم افریقای جنوبی درگذشت
- عزیز آریانفرکشاکش در آسیای میانه
- ناصر اصغریدرباره آنارشیسم پرودون و باكونین
- نویسنده : مهرالدین مشیدمبارزۀ عدم تشدد از گاندی هند تا گاندی سرحد و سرنوشت پشتون های آنسوی خط
- حسن پیمانپهبادهای بدون سرنشین امریکائی
- وصیت امام احمد ابن حنبل برای پسر خود در روزی عروسی اش !الحاج امــیـن الـدیــن » سعـیـدی – سعید افـغــانی«
- گزارنده به پارسی دری: عزیز آریانفرمیهن نخستین و ریشه های هندواروپایی ها، فینی ها و اگورها 1و تورک ها
- داکتر سخی اشرف زی سید کاغذ خط مش سیاسی ,اقتصادی واداری حکومت کرزی به ناکامی گراید
- حسن پیمانپهبادهای بدون سرنشین امریکائی
- نویسنده : مهرالدین مشیدحماسۀ استثنایی تاریخ
- فرامرز دادورجایگاه جنبش چپ در اپوزیسیون دمکراتیک
- لیکونکي : دکتور طاوس وردک دافغانستان د سرتاسري بحران دنجات لاره
- بګرامیوال ـ از المانتبلیغات ریاکاران خود فروخته ماویست
- حسن پیمانپهبادهای بدون سرنشین امریکائی
- نویسنده : مهرالدین مشیدمبارزۀ عدم تشدد از گاندی هند تا گاندی سرحد و سرنوشت باشنده گان آن
- ترجمه توسط حمید محویاسلام ترسائی : مذهب از دیدگاه واقعی مارکسیسم
- جلال بايانی کاوشگرتروريســــــــــــت شــــــناخته شــــده حسن اميری
- دکتور طاوس وردک د اقتصادی اوسیاسي ونډې دوام
- داکتر سخی اشر ف زی سیدکاغذچراعیسویت درتضاد با جهان اسلام قرارگرفت؟
- افاده حقوقی از جلال بايانیدفاع از حق مشروع حقوقی خود هم قطاران خود
- لیکونکۍ : دکتور طاوس وردکولې امریکا د افغاني طالبانو یو لیډر مړ نه کړو
- محمد عوض نبی زادهابراهیم خان گاوسوارنمادی ازمبارزات داد خواهانه برضد استبداد
- مهرالدین مشیدمبارزۀ عدم تشدد از گاندی هند تا گاندی سرحد و سرنوشت باشنده گان آن
- دکتور طاوس وردک د اقتصاد او سیاست ونډه په جنګ کې
- لیکونکۍ : دکتورطاوس وردک کرکه ( نفرت )
- ناصر اصغرینگاهی به كنگره فدراسیون كار آمریكا
- دکتور طاوس وردک په اطلاعاتی مواردو کې د سوق او اداری اصول
- ترجمه: محمد پورهرمزاندربارهٔ کئوپراسیون
- دکتور طاوس وردک د محوري سازمان ستراتیژي
- الحاج امــیـن الـدیــن سعـیـدی – سعید افـغــانیمصافحه زن با مرد نامحرم !
- دکتور طاوس وردک د ستراتیژۍ بل ډول درهبر او مدیر کړه وړه دي
- الحاج امــیـن الـدیــن » سعـیـدی – سعید افـغــانی«جنتری عبادتی سال
- نظرمحمد مطمئنامريکايې پوهنتون او برتانوي پوځي اکاډمي
- خلیل ودادمصئو نیت قضایی نظامیان شوروی و ضمانتهایی که افغانستان میخواست
- نوشته کریم پوپل صحت و سلامتی درافغانستان
- دکتور طاوس وردک بیړنۍ ، د ډار او مجبوریت ستراتیژي
- محمد عوض نبی زاده ملا خداداد لورانی یکی ازرهبران جنبش دهقانی درکشور
- مهرالدین مشیدمبارزۀ عدم تشدد از گاندی هند تا گاندی سرحد و سرنوشت باشنده گان آن
- نوشته از ع. بصیر دهزادپاسخ و توضیح بر سوالات محترم داکتر سید عبد الله کاظم
- نوشته کریم پوپلادیان ابراهیمی یا یکتا پرستی
- دکتور طاوس وردک د جنګو علتونه کوم شیان دی
- دکتور طاوس وردک جنګ څه ته وايي
- نیش ِ بی بی سی ، نه از ره کین است !
- سید احمد ضیا نوریعید سعید قربان بر مسلمین جهان مبارک باد
- نویسنده : مهرالدین مشیدحج تجسم عینی توحید و قربانی نماد ایثار و توجه به اصل اقتصاد است
- ستراتیژی څه ته وایی او ولې سیاسیون دغه اصطلاح ډیره استعمالويلیکونکۍ : پوهندوی جنرال ارکانحرب دکتور طاوس وردک
- شباهنگ راددر چهل وششمین سالگرد جانباختن چه گوارا
- اسماعیل هوشیارنوبل و شیخ حسن روحانی !
- نویسنده : مهرالدین مشیدرابطۀ طالبان و القاعده ناشکستنی است
- صبا راهیگوسفند های مشنگ
- الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«حج نیابتی
- ارسالی صمیمیاز تقسیم به دست متفقین تا آلمان متحد
- الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«حج بعد از مرگ
- الماس فرضیپیرامون اقلیت مذهبی یارسان (اهل حق)
- الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«حــج رفـــتـن تکراری!
- نویسنده : مهرالدین مشیدنیایش کانون عبادت و عصیانی خودجوش و آگاهانه
- فرزاد رمضانی بونشنگاه ترکمنستان به افغانستان، از تلاش برای اجرای تاپی تا میانجیگری در مذاکرات صلح
- خلیل ودادفراز و فرود مناسبات هالند افغانستان
- الحاج امـیـن الـدیــن» سعـیـدی ــ سعید افـغــانی«در جنت عبادتی وجود ندارد!
- شباهنگ رادانساندوستی سرمایه ریاکارانه است
- نصرت شادلیبرال ها و بن بست کاپیتالیسم – دمکراسی
- علی رستمیخردستیزان قرن بیست ویکم
- سلیمان راوشجشن مهرگان
- ارسالی صمیمیمقبره 2600 ساله در ايتاليا كشف شد
- نظرمحمد مطمئنزموږ له پاره وياړ! د ټوپکوالو له پاره کباړ!؟؟؟
- رسول پويانجايگاه حقوق تعاملی در نظام حقوقي و قضايي افغانستان
- فرزاد رمضاني بونشدستاوردها وچالش هاي شورای کشورهای ترکزبان و نقش برادر بزرگتر تركيه
- نویسنده : مهرالدین مشیدسنت گرایی طالبان به مثابۀ انحطاط فرهنگی ضربه یی بر پیکر اسلام
- الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«اهل تسویف
- تتبع ونگارش : الحاج امین الدین « سعـیـدی »آیا جایز است بگوئیم فلان شخص شهید است؟
- خلیل الله عالم پیش نویس تولید نیروی برق در افغانستان است
- پروفیسر عبدالصبور فروزان نگاهی به کنفرانس مس عینک
- دوکتور صلاح الدین سعیدي – سعید افغانينمونه های ازمنابع آزادی، حاکمیت قانون ودیموکراسی واقعی!
- نویسنده : مهرالدین مشیدروشنفکران راستین نسل سوگوار در هر برهه یی از تاریخ
- عتیق الله مولویزادهجمعیت اسلامی و فقدان رهبری
- مترجم: ا. م. شیریمبادله وامهای معوقه، یا تسلیحات مالی کشتار جمعی
- دکتر بیژن بارانشکنجه و استبداد
- نصرت شادفلسفه انقلابی ، حرافی ، سفسطه و شارلاتانیسم روشنفکری نیست
- الحاج امـیـن الدین « سـعـیـدی- سعید افغانی »ادرار بصورت ایستاده
- ادیب معصومی آزادي عقيده ، اندیشه وبیان حق طبیعی هر انسان است
- مترجم: ا. م. شیریبازیهای پشت صحنه با طلا: در انتظار شکست بزرگ(۲)
- مترجم: ا. م. شیریبازیهای پشت صحنه با طلا: در انتظار تحول بزرگ(۱)
- نویسنده : مهرالدین مشیددرد های استخوان سوز بیگانگی با سنت و ناآشنایی با تجدد
- نصرت شاداقتصاد سیاسی چپ ؛- محتوا ، شعار و امید
- نویسنده : مهرالدین مشیدمدرسه های دینی خاستگاۀ اصلی طالبان، ابزاری در دست آی اسی آی
- شباهنگ رادمفهوم انقلاب از نگاهِ اپوزیسیون چپ
- الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »صـدقـه فطر روزه
- نویسنده : مهرالدین مشیدفرهنگ سنتی و قبیله یی ( درسرحد) سکویی برای پرش استعماردرمنطقه
- عبدالواسع غفاریسیرانکشاف فوندامیتالیزم اسلامی دربسترآرام اروپا وامریکا
- تهیه و پژوهش از ظاهر دقیقشکل گیری فرهنگ قسمت 5
- مترجم: ا. م. شیریجهاد گزینشی
- نویسنده: مهرالدین مشیدنماز نماد یگانگی، عدالت و آزادی تفکر و بیکرانگی اندیشه در اسلام
- الحاج امــیـن الـدیــن سعـیـدی – سعید افـغــانیفدیه غرباء در رمضان
- تهیه و پژوهش از ظاهر دقیق شکل گیری فرهنگ قسمت 4
- فرامرز دادورجنبش کارگری و چشم انداز سوسیالیسم در ایران
- نصرت شادزنان و کالا در فلسفه ساختارگرا یی
- شیرین نظیری فعال حقوق زنانماری کوری مخترع عناصر شیمائی رادیوم و پلوتونیوم
- یونس شاملیآقای علیرضا اصغرزاده در نقد سیدجواد طباطبایی پای لنگی دارد
- سرلوڅ مرادزی د جولای ۱۲ مه، د ملالې یوسفزۍ نړیواله ورځ
- تهیه و پژوهش از ظاهر دقیقشکل گیری فرهنگ قسمت ۳
- الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »حکم روزه در کشور های اسکندنوی
- الحاجامین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »دندان کشی در رمضان
- رسول پویاننقش هرات در اقتصاد افغانستان
- نصیراحمد -- مهمندماه صیام یا ماه تصفیه وتزکیه
- ارسالی صمیمیگذري بر شهرموزه سن پترزبورگ – از شليك توپ لنين تا شب هاي نقره اي
- نویسنده :مهرالدین مشیدفرهنگ سنتی و قبیله یی در دو طرف دیورند سکویی برای پرش های استعماری
- تهیه و پژوهش از ظاهر دقیقشکل گیری فرهنگ قسمت ۲
- تهیه و پژوهش از ظاهر دقیق شکل گیری فرهنگ
- شیرین نظیری فعال حقوق زنسیمون دوبووار
- ترجمۀ امیر کشفی«آزاد اندیشی و تبلیغات رسمی
- حمید محوی«ایران، تخریب ضروری» یا جنگ تحمیلی
- اسماعیل هوشیاردو روایت متفاوت با یک نتیجه مشابه !
- فرزاد رمضاني بونشبنيان سازمان فرهنگی هنری فارسي زبانان و همگرايي بيشتر ايران افغانستان و تاجيكستان
- فرزاد رمضاني بونشچالش هاي ساخت طرح كاسا 1000 و آينده همكاري انرژي آسياي مركزي با جنوبي
- نصرت شاد چپ ها و روشنفکران نیچه گرا
- ارسالی صمیمی50 سالگي چايكاي روسي در فضا - پرونده محرمانه اي كه پس از نيم قرن جهاني شد
- ارسالی صمیمیطلاق پوتین تابوی سیاستمداران روس را شکست
- ارسالی صمیمینلسون ماندلا از مبارزه با آپارتاید تا دست و پنجه نرم کردن با بیماری
- عبدالو کیل کوچی روشنگران
- بهروز عارفیاستفان هسل، اندیشمند مقاومت
- طیار یزدان پناه لموکیوضع کنونی و نقش احزاب و اتحادیه های طبقه گارگر و متوسط در جنبش های اجتماعی
- دوکتور بشير افضليبخش دوم مقاله نجات انسان-نمايشنامه
- امین الدین سعیدیخواندن نمازدر محل که تصاویر باشد!
- الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«داستان عبرت انگیز
- علی صدارتابهام در لائیسیته و سربازان گمنام امام زمان
- مصلح سلجوقیدیموکراسیی کم بند (!)
- اسدالله جعفريامام علي در چشم ودل يار غار رسول الله ابوبكر
- میرعنایت الله ساداتاعتراف یک نویسندۀ ایرانی
- شيرين روشارمیشل فوکو، دولت و فقرای نیکسیرت
- شهباز نخعينابرابري، دموکراسي، حاکميت
- برگردان و تبصره از دکتر خلیل وداد با اینهمه منابع غنی آب کشوری کم آب و با آنهمه وقار و آبروهنوز هم سرزمین «بی آب» هستیم
- دوکتور بشير افضلي راه نجات انسان
- صبا راهیجنبش عدم خشونت و خشونت تولید انبوه سلاح های مرگزا !
- عزیز آریانفرآریا، آریانا و آریایی
- نظرمحمد مطمئند اسامه بن لادن ړنګ کور دخالص بابا فامیلۍ
- شیرین نظیریپیدایش نظام مادر تباری در جامعه بدوی
- نوشته الهه افتخاربشر؛ چرا مرتجع و پسگرا و تاریک فکر میشود؟
- عبدالو کیل کوچیغزنی مرکز فرهنگی جهان اسلام
- الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی » یادداشتی : به خطاطي قــرآن کریم به خـــون صدام حسیـن
- سید احمد ضیا نوریعفو یا بخشش
- نوشته کریم پوپلزلمی خلیل زاد
- علی رستمی پرولتاریاومبارزه طبقاتی درجامعه مدرن
- گزارنده: عزیز آریانفراز «پهنه های اریایی» تا افسانه های آذربایجانی
- عبدالو کیل کوچیگناه بیکاری به گردن کیست ؟
- برگردان: شهباز نخعيخط سير يک انقلابی
- برگردان: باقر جهانبانيشکست جنگ برای نفت
- شباهنگ رادکارگران و کودکان کار در اوّل ماه مه!
- شیرین نظیریزن نخستین نگهبان کودک ووسیله تولید نسل بشر:
- نصرت شادفلسفه مارکسیسم و مکاتب بورژوایی
- برگردان و تبصره از دکتر خلیل ودادنگاهی به گذشتهء ترانسپورت در افغانستان
- نویسنده : مهرالدین مشیدگسست های بیرون فرهنگی و درون فرهنگی جاده صافکن مداخله و تجاوزقسمت سوم
- به قلم الهه افتخار روشنفکری : روشنفکری دینی است و یا دینی و غیر دینی ندارد!
- ترجمه: ا. م. شیریُردار طلائی سیاست چینی (۲)
- داکترسخی اشرف زی سیدکاغذنشر ارقام واهی توسط دایرهً المعارف افغانستان
- لیکوال : ننګیالی بڅرکیغزنی په اسني وخت کي داسلامي تمدن دپایتخت په توګه
- نویسنده : مهرالدین مشیدگسست های بیرون فرهنگی و درون فرهنگی جاده صافکن مداخله و تجاوزقسمت دوم
- ترجمه: ا. م. شیریبُردار طلائی سیاست چینی (۱)
- نصرت شاد قرن بیست ؛ از فروید تا لوکاچ
- ترجمه: ا. م. شیریطلا: بازگشت به دنیای پول(۲)
- میر عنایت الله ساداتتحقق مشی ملی
- سید احمد ضیا نوریفشرده ی از زندگینامه خداوندگار عشق و عرفان حضرت مولانا (رح) وگذری بر آیین رقص سماع
- نویسنده : مهرالدین مشیدگسست های فرهنگی در سطح ملی زمینه ساز عمیق تر ساختن فرهنگ های محلی
- لیکونکۍ : دکتور طاوس وردک دعسکری مکلفیت دوه کلنه دوره
- ترجمه: ا. م. شیریطلا: بازگشت به دنیای پول(۱)
- مترجم: ا. م. شیریجنگ اقتصادی: بهترین دفاع، حمله است(۲)
- اسماعیل هوشیاردروغ سیزده به انتخاب خودتان !
- نصرت شاد ما و جامعه شناسان لیبرال غرب
- مترجم: ا. م. شیریجنگ اقتصادی: بهترین دفاع، حمله است(۱)
- شیرین نظیرینقش زن درپروسه تولید دردوره پیش از تاریخ:
- ترجمه توسط حمید محویبازگشت مبارزۀ طبقاتی
- نویسنده : مهرالدین مشیداز قبض و بسط تیوریک شریعت تا قبض و بسط اسلام گرایی
- نویسنده : مهرالدین مشیدزبان، ادبیات و فرهنگ را نباید بیشتر سیاسی کرد
- مترجم: پيام پرتوى تاريخ تجارت برده از آفريقا به اروپااز دهه هاى ۱٤٤۱ تا ۱٩٥۰
- اسماعیل هوشیارزوایای حسی و لمسی نوروز !
- دوکتورصلاح الدین سعیدي - سعید افغانی بحث بوزینه بودن آدمی!
- نصرت شاددو جامعه شناس
- ارسالی صمیمیمیزبان امسال جشن جهانی نوروز کجاست؟
- عنایت الله پویان ژور خپګان
- علی رستمی جشنهای باستانی نمایانکر همبستگی اقوام وملیتهای تمدن اریایی
- نویسنده: مهرالدین مشیداز قبض و بسط تیوریک شریعت تا قبض و بسط اسلام گرایی
- نوشته از : ع. بصیر دهزادحقوق بشر و جرائم حذف فزیکی ( قتل های سیاسی) بدون پروسه عدلی و قضائی
- مترجم: پيام پرتوى تاريخ تجارت برده از آفريقا به اروپا
- آصف بره کیبوداها فرو ریختند، نه آسمان تکان خورد نه زمین
- پيام پرتوىبردهداری در عصر مدرن؛ ارزش یک انسان چقدر است؟
- پیشگفتار و ترجمه: ا. م. شیرینمایشی تحت عنوان «بازرسی ذخیره طلای آمریکا»
- شباهنگ رادراهاندازی جنگ و تنش، سیاست کنونی امپریالیستها
- سید احمد ضیا نوری روز سیاه و فراموش ناشدنی در تاریخ افغانستان فروپاشی تندیس های بودا
- اسماعیل هوشیارمشکلات چپ ازدرون و دربیرون !
- ترجمه توسط حمید محویامپریالیسم : مبارزه علیه آن و یا در تبانی با آن
- نوشته کریم پوپل تعداد تلفات جنگهای سال 2001-2013 در افغانستان
- فرامرز دادور جایگاه جنبش زنان در ایران
- مترجم: پيام پرتوى تاريخ تجارت برده از آفريقا به اروپا
- نویسنده : مهرالدین مشیدحکومت دینی از تجربۀ اسلام گرایی تا آزمون های تازۀ پسا اسلام گرایی
- مترجم: ا. م. شیریچاله های سیاه اقتصاد جهانی (بخش دوم)
- نویسنده : مهرالدین مشیدحکومت دینی از تجربۀ اسلام گرایی تا آزمون های تازۀ پسا اسلام گرایی قسمت دوم
- ارسالی صمیمیهشت تن از منحوسترین روسای جمهوری آمریکا!
- الحاج امــیــن الـدیــن» سعـیـدي – سعید افـغــانـي «مــــدیــنـــﮥ مــنــوره وفــضـایــل آن
- ترجمه توسط حمید محویعلم و فرهنگ در ایران : چالشی برای غرب
- شباهنگ راددر یادمان کمونیستهای یازده اسفند پنجاه!
- فرزاد رمضانی بونش؛ کارشناس مسائل بینالمللچرا سازمان همکاری اسلامی منفعلانه عمل میکند؟
- برگردان: منوچهر مرزبانيانقرائتی دنیوی از سرشت ستیزه ها
- نوشته از : ع. بصیر دهزاد لایحه (اصولنامه) طالبان آئینه از تحجر و هویت خشن
- نویسنده : مهرالدین مشیدحکومت دینی از تجربۀ اسلام گرایی تا آزمون های تازۀ پسا اسلام گرایی
- تتبع ونگارش؛ترجمه وتلخیص:ازحسن پیمانامیرتیمورموئسس سبک اصیل هنرمعماری وحامی فرهنگ ومدنیت آسیای وسطی
- تهیه و ترتیب کننده : انجینر سرور « صالح » مبارز صلح و تفاهم نیک ؛ مولانا استاد « سعید افغانی»
- نصرت شادبورژوازی و روانشناسی شورش توده ها
- غلامعلی بیگدلیاستعفای پاپ و بحران فساد جنسی در واتیکان
- مترجم: ا. م. شیریچاله های سیاه اقتصاد جهانی (بخش نخست)
- اسماعیل هوشیاررابطه هنر؛ سیاست و ایدئولوژی !
- پيام پرتوى چرا بحران رخ ميدهد؟
- الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی« عقدنــکاح درانــتـریـنـت
- ترجمه توسط حمید محویناسیونالیسم : بیماری روانی ؟
- سفر زن به حج وعمره بدون محرمالحاج امـیـن الدین « سـعـیـدی- سعید افغانی »
- نصرت شادمارکس جمعبندی فلسفه و تاریخ بود
- مترجم: ا. م. شیریجهان مالی موازی (۲)
- ارسالی صمیمیحمله فضایی - وحشت بارش شهاب سنگ روسیه را فرا گرفت
- مترجم: ا. م. شیریجهان مالی موازی (۱)
- مترجم: ا. م. شیرینشت اطلاعات از صندوق بین المللی پول
- نوشته کریم پوپل افغانستان باید قبل از خروج قوای ائتلاف استفاده از آب دریای آمورا آغاز نماید
- حريف حريفمصئونيت قضائی يا مجوز تداوم جنايات جنگی؟!
- مترجم: ا. م. شیریاطلاعات تکاندهنده در باره سوداگری بانکی بین المللی
- سرلوڅ مرادزید نوبل د سولې جایزه د پښتنې ملالې حق دی
- نویسنده : مهرالدین مشیداز مدرنیسم و اسلام گرایی تا پسامدرنیسم و پسااسلام گرایی
- گزارشگران بدون مرزردهبندی جهانی آزادی مطبوعات ٢٠١٣: پس از بهار، امیدهای ناامید شده
- کریم پوپلاستخبارات وفعالیتهای آن در افغانستان
- نویسنده : مهرالدین مشیداز مدرنیسم و اسلام گرایی تا پسامدرنیسم و پسااسلام گرایی
- تهیه . ن . شادزبان دینی عربی فلسفه اسلامی
- شباهنگ رادتقابل و رویارویی دو فرهنگ
- داکتر سخی اشرف زی سیدکاغذموافقه نامه نافرجام ترانزیتی واقتصادی اپتا بین افغانستان وپاکستان
- نصیراحمد – مهمند دحضرت محمد (ص) دنیکمرغی زیږدنی اوسیرت په ویاړیادونه
- نویسنده: مهرالدین مشیداز اسلام گرایی تا پسا اسلام گرایی قسمت دوم
- نوشته از ع. بصیر دهزادتاٌملی بر گزارش پروژه عدالت انتقالی سازمان فارو
- مهرالدین مشیداز اسلام گرایی تا پسا اسلام گرایی
- نوشته : ماریا دارو غزنه مرکز فرهنگ وادبیات
- داکترسخی اشرف زی سیدکاغذبازکشائی خط آهن درشمال وانکشاف جدید شهراه ترانزیتی
- نوشته کریم پوپلنامها وقصه های فلکلوریک کابل
- نصرت شاددین سیاسی و سیاست دینی ، ماکیاولی را زائید
- ترجمه: اکبر تک دهقاندوُیچه بانک آلمان و رفع اتهام از خود
- رسول پوياننگاهی به نقش موسسات خارجی در افغانستان(NGOs)
- الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«دین اسلام آخرین دین آسمانِی برای بشریت!
- نصرت شاد رمان های میلان کوندرا - و ما
- علی رستمی جهان هستی درآیینه تاریخ
- الحاج امــیــن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«استعمال وخوردن قطره چکان
- امین الدین « سعیدی- سعيد افغانی »جشن تولد در اسلام
- برگردان – دوکتور سید احمد جهشپایان جهان :غیبگوئی 2012 مستقیما از زبان راهبان مایا
- کریم پوپلکانون تمدنهای باستان
- ترجمه از: ا. م. شیریبمناسب در گذشت اسکار نیمایر
- نصرت شاد هزار سال نبرد فلسفه غرب با الهیات مسیحی
- شباهنگ رادجامعه (مردم)، حاکمیت و موقعیت چپ
- پوهانددوکتورم.ا. زيارد نوې پښتوژبپوهنې په مورچل کې
- پوهاند دوکتورم.ا. زيارپښتو غړپوهنه
- پوهاند دوکتورم.ا. زيار پښتو وييپوهنه
- نوشته کریم پوپل هنر صنایع باستان افغانستان
- نوشته کریم پوپل هنرصنایع اسلامی در افغانستانقسمت دوم
- نوشته کریم پوپل هنر صنایع باستان افغانستان
- نوشته کریم پوپل صنایع معاصر افغانستان
- سید احمد ضیا نوری نقدی بر گفتار کامبیز رفیع زیر عنوان ( دانشگاه سعودی در کابل)
- اسدالله جعفریرسالت پیغمبری زینب(س)
- ترجمه: اکبر تک دهقانخطرات بانکهای سایه برای اقتصاد جهانی
- نجم کاويانینگاهی به چالشهای فراروی فارسیدری در افغانستان
- میرویس جوادله شیعي هلال تر شیعي ښاماره
- اسدالله جعفریشهادت حسین ویاران حسین(ع) بر کمال جویان قرار گرفته در جاذبه حق، تسلیت باد!
- جوانان بیداررښتيا هم په ۲۰۱۲کې دنيا ختميدونکي ده؟
- آزيتا نيکنامدو چهره دولت
- ترجمه توسط حمید محویبخش دوّم «تصویر : از بهت زدگی تا آموزش و پرورش»
- ترجمه توسط حمید محوی«تصویر : از بهت زدگی تا آموزش و پرورش»
- ترجمه: اکبر تک دهقانتبعات اقتصادی طوفان دریایی اخیر در آمریکا
- نصرت شادشناخت نیچه ، محاکمه یا نقد او ؟
- تایب و ارسال کننده: امان معاشرپیامد های نامیمون استخراج معدن مس عینک از دید گاه جیولوجی
- فرزاد رمضاني بونشفرصت طلايي چابهار در آينده اقتصاد آسياي مركزي و نگاه بازيگران
- نصرت شاد از انقلاب فرهنگی تا قدرت جهانی
- نوشته و تحلیل از سکندر تخاری چرا علیه قصرنشینان وثروت اندوزان که عاملان اصلی انتحار اند فتوی نه میــدهید ؟
- الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«اکثریت اهل جنت را زنان تشکیل میدهد!
- داکتر سخی اشرف زی سیدکاغذبزرگترین مرکز فرقه وهابیزم در تپه مرنجان تعمیر میشود
- ترجمه توسط حمید محویراسل مینز (1939-2012) سرخپوست مبارز دیگر در میان ما نیست
- علی رستمی مبارزهء سیاسی و رعایت موازین اخلاقی
- محمد عالم افتخارازعید قربان و جش دیوالی تا شیطان سوزی و شیطان یابی!
- عبدالقدیر میرزاییبه ششمین برج مخابراتی جهان آشنا شوید :
- نوشته کریم پوپلوضیعت حیات وحش در افغانستان
- نوشته کریم پوپلفهرست پستانداران افغانستان
- نوشته کریم پوپل لست پرندگان افغانستان
- نوشته کریم پوپلچگونگی زیست خزندگان افغانستان
- نصرت شاد مائو و مائوئیسم در چین و ماچین
- علی رستمی تمدن شوراها زاده ء انقلاب اکتوبر
- انجنېر ظهورالدين اندېشسو سیا لیزم برۍ پر امپر یا لیزم حتمي دی
- شباهنگ رادکدام چپ و کدام سازمان؟
- نور مُحمَّـــد غـفـوريسیاسی گـــــونـد
- محمد عالم افتخاربار دیگر در بارهء «ساده»، «ساده نویسی» و از «ساده» یا از «پیچیده» گفتن!
- دکتر بیژن باران اصلاحات دینی در خاور میانه
- الحاج امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«آنانیکه جسد پیامبرصلی الله علیه وسلم رابسرقت برده نتوانستد شخصیت اورا هم لکه دار ساخته نمیتوانند!
- نظر برهان مجبوریم آحترام تجویزی را به جا نمایم
- نصرت شاد انقلاب وجدان ؛ جمعبندی یک شاهد
- ترجمه توسط حمید محویاستعمار در آسیا
- نیما فرمین، دکتر در حقوق از دانشگاه مون پلیه فرانسهنوری علا از حقوق اساسی چه می داند؟
- الحاج امــیـــن الـدیــن« سعـیـدی – سعید افـغــانی«وفای به عهد
- نصرت شاد ادعای غیرطبقاتی بودن آنارشیسم
- سرلوڅ مرادزی هرهیواد خپله ملي ترمینالوژي لري
- شباهنگ رادمنفعت سرمایه و سرکوب جهانیست
- الحاج امــیـــن الدین « سعیـــدی – سعــید افغانی »بوسیدن دست از دیدگاه اسلام
- نصرت شادگنجشک نقد استالین یا کبوتر روی بام تروتسکی ؟
- نصرت شاد آنارشیست ها در کمون پاریس
- عبدالقدیر میرزاییتاج محل ؛ نمادی از عشق ، محبت و دوستی
- ویدا میرزاییفراموشی در بزرگ سالان
- نویسنده : مهرالدین مشیدفراز و فرود های مبارزاتی اخوان المسلمین و بهار عرب قسمت چهارم
- نوشته کریم پوپلمقروضیت جدید و سابقه دولت افغانستان
- نصرت شاد آنارشیسم و انقلاب ناتمام آلمان
- منتشره تازه ترین شماره لوموند دیپلوماتیکنئوليبراليسم در دالان هبا
- الماس فرضیمسابقات المپیک لندن و سازماندهی سود محور آن
- نصرت شاد خاطرات آنارشیست ها و تاریخ نویسی بلشویک ها
- مهرالدین مشید فراز و فرود جنبش اخوان المسلمین قسمت سوم
- اسدالله جعفریفلسفه حیات، در کلام امام حسن مجتبی(ع)(بخش اول)
- نصرت شادفراز و فرود آنارشیست های اسپانیا
- رازميک کوچيان گرامشي، تفکري که جهاني شد
- نویسنده : مهرالدین مشیدنهضت اصلاح دینی و جنبش اخوان المسلمین قسمت دوم
- برگردان: ا. م. شیریاسلام افراطی، بمثابه ابزار جهانی سازی
- محمداسحاق فیاضمرثیه ای برای میراث فرهنگی و تاریخی ما
- ډاکټر لمرد پلار مسلک او د ماشوم معيوبه زېږېدنه
- شباهنگ راداتحاد از کدام منظر و در کدام بستر
- ترجمه: نسترن احمدیچرا مارکس بازخوانی می شود؟
- نویسنده : مهرالدین مشیدنهضت اصلاح دینی و جنبش اخوان المسلمین
- ارسالی صمیمیروزنامه اتفاق اسلام پس از یک قرن فعالیت متوقف شد
- حسینه رووفیسیاه دانه درمان برای هر بیماری بجز از مرگ
- نصرت شادیادی از کروچه ، ادیب و فیلسوف ایتالیایی
- ارسالی صمیمی مهمترین دستاورد علمی قرن
- محمداسحاق فیاضدهلی، تلاش های جدید برای رونق اقتصادی افغانستان
- نوشته کریم پوپلامکانات راه بحری افغانستان از ایران
- دکتر بیژن بارانیادها- تختی
- تتبع و نگارش : برهان الدین « سعیدی »كوروش« كبير» شاهی؛ خردمند و عادل !
- الحاج امــیــن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«آیا سگ نجس است؟
- زائران ايراني
- نصرت شاد فمنیسم ، - آزادی زنان یا نجات زحمتکشان ؟
- اسدالله جعفریمبعث پیغمبر عشق ورحمت برحق جویان مبارک
- نوشته کریم پوپلوضیعت مالداری در افغانستان
- ولی محمد«نورزی»دتورو اوشنو چایو څښل څه ګټه لری؟
- تحليل : دوکتور علوم جلال بايانی طرح امضا سند رهبردی امريکا و افغانستان در سال ۱۹۷۲ ريخته شده بود
- نویسنده : مهرالدین مشید حیرت زده گی های فرصت سوزانۀ نخبگان و روشنفکران افغانستان
- داکتر سخی اشرف زی سیدکاغذبررسی دشواری های راه ترانزیتی افغانستان باکشورهای همسایه
- کریم پوپل کشمیره
- تتبع و نگارش:داکتر فیض الله نهال ایماقخط اورخون و آثار مکتوبه ٔ دیگردر زبان ترکی
- عبدالصبور فروزاننقش معادن افغانستان در تحولات سیاسی کشور
- نصرت شاد ما انقلاب می خواهیم نه جنگ !
- برگردان: ا. م. شیریمالکیت خصوصی و عدالت اجتماعی
- ترجمه توسط حمید محویسوسیالیسم و فرهنگ
- نورمحمد غفوریافلاطون او دټولنیز عدالت
- کریم پوپلخاکشناسی خاکهای افغانستان
- نصرت شاد فلسفه ایده آلیستی شرق در تاریخ فلسفه غرب
- شباهنگ رادچپ و چالشهای آن!
- صدیق رهپو طرزیدانش تبار شناسی یا ژنی و جنی
- الحاج امــیـــن الـدیــن« سعـیـدی – سعید افـغــانی«وضعیت چشم در نماز
- ( سيد احسان واعظی )فاشيسم و نازيسم منفور ترين پديده های ضد بشری اند( بخش دوم )
- نویسنده : مهرالدین مشید حیرت زده گی های فرصت سوزانۀ نخبگان و روشنفکران افغانستان
- نوشته توسط الهه افتخار تمدن علمی - صنعتی یا تمدن خود کشی؟
- محمد عالم افتخار از کارل مارکس تا کارل پوپر؟!
- کریم پوپل یاد بود از سوم می رور جهانی آزادی مطبوعات
- الحاج امــیـــن الـدیــن« سعـیـدی – سعید افـغــانی«چهل نماز در مدینه منوره
- صدیق رهپو طرزیکشور های چند قومی: درد سر ها و راه حل ها
- تهیه و ترتیب توسط محمدالله نصرتاسهالات
- سید احسان واعظی فاشیزم و نازیزم منفورترین پدیده های ضد بشری اند
- اقتباس و برگرد از : دوکتور علوم جلال بايانی [ تعريف والستريت ، جنبش والســتريت و آئنده پر خروش والســـتريت ]
- نویسنده :مهرالدین مشیدارایه وغنای الگوهای نظری برای گشودن بن بستهای فکری درحوزه های گوناگون
- نصرت شادمردان شورشی و زنان ناراضی
- الحاج امین الدین « سعیدی- سعید افغانی »آیاپیروی وتقـلیداز مذهب ( مذاهب)چهارگانه اهل سنت واجب است؟
- محمدالله نصرتسوءتغذیه چیست؟
- ع . باغبانقانون وقانونیت دردوره طالبان !
- نویسنده : مهرالدین مشیدجنگ بر سر ارزش ها جدا از جنگ تمدن ها و فرهنگ ها است
- نورمحمد غفوری افلاطون او د سیاسی - ټولنیز نظام سمون
- الحاج امــیـــن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«طــــلا ق
- نصرت شاد اخلاق و فلسفه اخلاق ،– ما و بورژوازی
- نورمحمد غفوریټولنیز خوځښت (اجتماعی جنبش)
- سلام خاناز ۱۱۰ مشاورین تنها ده تن در مشوره ها نقش دارد
- رسول پویانابعاد مثبت و منفی تکنولوژی ارتباطی و اطلاعاتی و نقش آن در افغانستان
- سید احمد ضیا نوری علم و عالم
- ترجمه : بابک پاکزادتأثیر کوبا بر وضعیت بهداشتی و آموزشی
- نویسنده : مهرالدین مشیدجای مردان سیاسی بنشانید درخت که هوا تازه شود
- نصرت شادهایدگر ، فیلسوفی مهم ، سیاستمداری گمراه
- الحاج امین الدین « سعـیـدی- سعيد افغاني »حکم خریدن خانه به سود بانکی
- د مولانا ډاکـټـر محمد سعید « سعید افغاني » لیکنهزورور
- محمد امان ریاضتتبعیض قومی ونژادی
- نوشته کریم پوپل جشن نوروز میراث قوم آریائیها بخصوص بلخ وبخدی است
- ډاکټر حرکتفلسفي بحث
- نوشته کریم پوپل ظرفیت و پوتانشیل تولید انرژی در فغانستان
- تهیه وتدوین توسط محمدالله نصرتنگاهی مختصر به پیدایش نوروز در طول تاریخ
- خسرو صادقی بروجنی، در دفاع از «منطق استثمار»
- نویسنده : مهرالدین مشیدظهور انسان بزرگترین سناریوی نظام تکاملی آفرینش
- اقتصاد سياسي سرمايه داري ايران
- سید احسان واعظیبرخی از مفاهیم و مقولات اقتصادی در ادبیات کلاسیک فارسی – دری
- فرامرز دادرس«جنگ هدفمند چیست؟»
- نصرت شادبورژوازی و فلسفه اجتماعی اش
- مهسا بهاریروز جهانی زبان مادری حقیقتی تلخ
- نگارنده : زلمی رزمیورزش باستانی
- محمد یوسفبزکشی
- نوشته صوفی کریم فیضانی احزاب التحریر
- نوشته کریم پوپلشهر کابل جدید
- نصیراحمد – مهمند میلادالنبی یادبشریت نجات بخښوونکی سټرلارښود
- سیاسی سیستمونه او د هغو ډولونهنورمحمد غفوری
- نوشته کریم پوپل بانکداری در افغانستان
- نوشته کریم پوپل اقتصاد افغانستان
- الحاج امـین الدین سعیـدی- سـعـیـد افـغـانی تقویت نیروی معنوی در صحبت
- میرعبدالواحد ساداتاعمار وبازسازی قصرهای تاریخی
- نجیب الله جویا پیشینه و پیامد کیش شخصیت در جامعه نیکپی
- جهانگیر محبیچگونه خشم و عصبانیت مان را کنترول کنیم
- محمد عالم افتخارشناخت و دانش؛ وثیقهء نجات درعصر امروز است!
- تتبع و نگارش: رستم پیمانمجموعه حقوق زن – قسمت نهم
- نویسنده : مهرالدین مشید انحراف « مذهبیون مادی گرا » در انقلاب ها کشنده تر از هر انحرافی است
- نیما فرمیندموکراسی (مردم سالاری ) چیست ؟
- تهیه و ترتیب توسط : محمدالله نصرتسردرد چیست؟ چرا انسان مبتلا به سردرد می شود؟
- کریم پوپل فرسایش خاک و بیابانی شدن در افغانستان
- سید احمد ضیا نوریآنچه در سال گذشته 2011 م بوقوع پیوست
- نورمحمد غفوریسیاسی سیستمونه او د هغو ډولونه(دوهمه برخه)
- محمد عالم افتخاردستنوشته های معرفتی :
- سیرژه حلیمیجاي چپ در اين توفان اقتصادي کجا ست؟
- نویسنده : مهرالدین مشیدافق روشنگری در گسترهٔ حقیقت سوژه پذیر نیست قسمت اول
- نوشته کریم پوپل ارزش معادن افغانستان تثبیت شد
- اسدالله جعفريميلاد حضرت مسيح بر آزادگان جهان مبارك باد
- نوشته کریم پوپلمعادن افغانستان
- خامه ی از : داکتر حمیدالله مفید جشن شکوهمند کرسمس( وای نختن) در برگ های از تاریخ
- رسول پویاننقش فلسفه و عرفان در مدنيت خراسان(افغانستان)
- انجنیر عبدالقادرمسعودارواښاد محمد علم بڅرکی
- سید احمد ضیا نوریانتحار........
- نصیراحمد ـ مهمنددهم محرم الحرام یا روز عاشورا
- نصرت شادعرفان شرقی ، بازیگوشی غربی
- نوشته کریم پوپلاشتراک کشورهای هند و چین در سرمایه گذاری معادن افغانستان تعادل منطقه را بار می آورد
- اسدالله جعفريپشمينه پوش پارسا(نگاهي به زندگي آقا بزرگ كرماني)
- بقلم بهروز دانشعاشورای سياسی و معرکه گيری !
- جمعه خان صوفيخټک: دتفکر دپاره خوراک
- فاروق ثواب خودشناسی، اهمیت و ضرورت آن
- لیکنه : ډاکټر سید شیر اقا حرکتحقیقت تل مادي او قانونمند دې !
- برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (11)
- عدالتسوسيال دمکراسی، سوسياليسم شوروی و ۹۹ درصد پايينی
- تحلیل واره ای از گاف سنگزادسیری در تفکرات فرهاد عرفانی (مزدک) (3)
- کریم پوپل تنظیم منابع آب درافغانستان
- برگردان شین میم شینپست مدرنیسم و امپریالیسم (9)
- علی رستمیرستا خیز انقلاب اکتوبر
- تحلیل واره ای از گاف سنگزادسیری در تفکرات فرهاد عرفانی (مزدک) (2)
- نصرت شادجدایی دین از فلسفه در عصر جدید
- برگردان شین میم شیناراده (خواست)
- تحلیل واره ای از گاف سنگزادسیری در تفکرات فرهاد عرفانی (مزدک) (1)
- يونس پارسا بنابدو نمونه از پديده های جهانی شده در مسير حرکت جهانی سرمايه
- مترجم: ا. م. شیریمفهوم لنینی «طبقه» و زمان حاضر
- عدالتده جزء روند انديشۀ انقلابی لنين
- نورمحمد غفوریسیاسی سیستمونه او د هغو ډولونه
- در انتظار پایان تاریخ فلسفه
- برگردان شین میم شینزوال تمدنی ـ فرهنگی
- مهرالدین مشید جهان وطنی دینی تا فرا دینی
- برگردان ـ ر. ح . بازیارتضادهای سوسیالیسم
- برگردان شین میم شینپست مدرنیسم و امپریالیسم (4)
- سوسن دادرسمیلیونر ها کجا پنهان می شوند ؟
- ترجمه احمد سیفچاله ها و چالش ها (85)
- برگردان یدالله سلطان پورحزب و جهان بینی آن (4)
- رضا خسرویایدولوژی کولاک زاده های وطنی
- نصرت شادآغاز فلسفه ، سکولار یا دینی ؟
- برگردان یدالله سلطان پورحزب و جهان بینی آن (3)
- برگردان شین میم شیناگزیستانسیالیسم کاتولیکی (مسیحی) )
- برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (9)
- برگردان شین میم شیناگزیستانسیالیسم (2) (بخش آخر)
- ایدئولوژی کولاک زاده های وطنی (2)
- برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (8)
- رضا خسرویایدئولوژی کولاک زاده های وطنی (1)
- برگردان شین میم شیناگزیستانسیالیسم (1)
- برگردان یدالله سلطان پورحزب و جهان بینی آن (2)
- برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (7)
- برگردان شین میم شینایدئالیزاسیون
- میم حجریمشت نمونه خروار (1)
- برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (6)
- برگردان شین میم شیندیالک تیک تمدن زدائی (3)
- برگردان شین میم شینمفهوم
- برگردان شین میم شیندیالک تیک تمدن زدائی (2)
- برگردان یدالله سلطان پورحزب و جهان بینی آن (1)
- برگردان شین میم شیندیالک تیک رئال و ایدئال
- برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (5)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (34) (بخش آخر)
- برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (4)
- برگردان شین میم شینتضادهای تمدن ستیز سرمایه داری
- برگردان شین میم شیندیالک تیک تمدن زدائی (1)
- نصرت شادانترناسیونالیسم فقر مخالف امپریالیسم گلوبال
- برگردان شین میم شینحقیقت پرستی (صداقت)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (33)
- برگردان میم حجریمارکسیسم بدون لنین؟
- برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (3)
- مترجم: ا. م. شیریتوفان سرمایه داری
- سلګې !!!د مولانا ډاکټر محمد سعید « سعید افغاني » لیکنه
- واسع عظیمی آنچه تعریف و تعهد کردیم تحقق نیابید
- برگردان شین میم شینحقیقت
- گاف سنگزادچاله ها و چالش ها (77)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (32)
- برگردان شین میم شینواقعیت و واقعیت عینی
- برگردان میم حجریاستالینیسم چیست؟ (2)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (31)
- سلیمان کبیر نوریعشق چگوارا؛ حماسه ی جاویدان و تابناک
- استالینیسم چیست؟ (1)
- شباهنگ رادجایگاه و اهمیت سلاح در جهان سرمایهداری
- تحلیل واره ای از شین میم شینسیری در جهان بینی امیر حسین آریان پور (4)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (30)
- تحلیل واره ای از شین میم شینسیری در جهان بینی امیر حسین آریان پور (3)
- تحلیل واره ای از شین میم شینسیری در جهان بینی امیر حسین آریان پور (2)
- برگردان میم حجریجنبه ایدئولوژیکی نئولیبرالیسم
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (29)
- نصرت شادما و مردان ریشوی غرب
- نویسنده : مهرالدین مشیدروح مشترک در ادیان پیام آور آشتی میان ادیان و فرهنگ ها است
- علی رستمیسرمایداری از مدرنیته تا پسامدرنیسم همراه با خشونت درلابلای تاریخ !
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (28)
- محمد عالم افتخارحقایق کودتا علیه حضرت محمد ؛و تبعات آن بر 14 قرن «اسلام» و مدعیات اسلامی
- تحلیل واره ای از شین میم شینسیری در جهان بینی امیر حسین آریان پور (1)
- ع باغبانقانون وقانونیت در دوران مجاهدین
- نصرت شادمارکسیست های تعارفی غرب
- برگردان یدالله سلطان پوردس انتگراسیون فرهنگی
- برگردان شین میم شیندیالک تیک انتگراسیون و دس انتگراسیون
- برگردان شین میم شینافسانه روزا لوکزمبورگ و اسطوره آنتونیو گرامشی (3)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (27)
- برگردان شین میم شینانقلاب علمی ـ فنی
- برگردان شین میم شینافسانه روزا لوکزمبورگ و اسطوره آنتونیو گرامشی (2)
- برگردان شین میم شینانقلاب صنعتی (قرن هجدهم)
- برگردان شین میم شینافسانه روزا لوکزمبورگ و اسطوره آنتونیو گرامشی
- انقلابدکتر بیژن باران
- نصیراحمد« مهمند »رادیو
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (26)
- نویسنده : مهرالدین مشید کفتار ها را به زنجیر ببندید و اگر شیری یافتید به نوازشش بکشید
- نوشتۀ : مولانا داکتر محمد سعید « سعید افغانی »انـتـظار تا به چه وقت ؟
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (25)
- برگردان شین میم شین سایه دراز اوبژکتیویسم (1)
- نویسنده : مهرالدین مشیدآگاهی ، آزادی و عدالت در جامعۀ بشری عصارۀ قرائت دینی است قسمت دوم
- سلیمان راوشجشن مهرگان
- نصرت شادهومانیسم سوسیالیستی ، آزادی اگزیستانسیالیستی
- کریم پوپل مخابرات در افغانستان
- پارسا بهنابپاسخ به پرسشهای حائز اهمیت پیرامون نظام جهانی سرمایه و مضامین مربوط به آن
- برگردان میم حجریمارکسیسم بدون لنین؟ (2)
- رضا فانی یزدییاد بعضی نفرات
- تحلیلی از شین میم شینسیری در جهان بینی دکتر فیروز نجومی (3)
- برگردان شین میم شین همزیستی مسالمت آمیز
- برگردان میم حجریمارکسیسم بدون لنین؟ (1)
- تهيه و تنظيم از سهيلا دهماسیبه ياد کمونيست فراموش نشدني، دکتر هنری نورمن بثيون!
- نورمحمد غفورید بازار اقتصادی نظام او د هغه بڼې
- نصرت شاداگزیستنسیالیسم و ادعای تکمیل مارکسیسم
- برگردان شین میم شین دیالک تیک علت و معلول (6)
- شین میم شینسیری در جهان بینی دکتر فیروز نجومی (2)
- برگردان شین میم شینسرگذشت ناجیان و انحلال طلبان (6) (بخش آخر)
- برگردان شین میم شین سوسیالیسم به جای بربریت (23)
- برگردان میم حجریدولت، انحصارات، امپریالیسم (5) (بخش آخر)
- برگردان شین میم شینسرگذشت ناجیان و انحلال طلبان (5)
- برگردان شین میم شین سوسیالیسم به جای بربریت (22 )
- احمد بخردطبع چاله ها و چالش ها (47)
- شین میم شینسیری در جهان بینی دکتر فیروز نجومی (1)
- نور محمد غفورید کار په بازار کې د ګړندیو بدلونو اړتیا
- رضا خسرویزنده باد دیکتاتوری پرولتاریا
- محمد اسحاق فیاضآفت های دموکراسی درکشورهای جهان سومی
- برگردان میم حجریامپریالیسم در دوره رقابت دو سیستم (4)
- نگارشی : از دکتر حمیداله مفیدشناسایی شهر کابل قلب تپنده وپایتخت زیبنده افغانستان
- برگردان شین میم شینسرگذشت ناجیان و انحلال طلبان (3)
- برگردان میم حجریدولت، انحصارات، امپریالیسم (4)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (20 )
- نصرت شاددوره باستان ، حقایق و خیال ها
- جهان سرمایه و ثروت به لرزه درآمده استجهان سرمایه و ثروت به لرزه درآمده است
- برگردان شین میم شینسرگذشت ناجیان و انحلال طلبان (1)
- مترجم: محمدتقی برومند (ب. کیوان) مسئله انسان پس از مارکس (۲)
- نوشته: محمد عوضدموکراسی خلقی و دیکتاتوری پرولتاریا
- برگردان میم حجریدولت، انحصارات، امپریالیسم (2)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (18 )
- تتبع ونگارش :امین الدین « سعـیـدی –سعيد افغانی دفـــع ظلــم ظالــم
- ترجمه و چند توضیح مختصر: ا. م. شیریده روش برای اغوای مردم بواسطه رسانه های جمعی
- برگردان میم حجریدولت، انحصارات، امپریالیسم (1)
- برگردان شین میم شینعدالت
- میرعنایت الله سادات ارج گذاری به تمدن غزنه
- منبع: پرنسا لاتينادربارۀ آگوستو ساندينو مظهر انقلاب رهايیبخش نيکاراگوئه
- نصرت شادسقراط اعدام شد ، افلاتون نویسنده
- برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (9)
- برگردان میم حجریلنینیسم بمثابه فاز دوم سوسیالیسم علمی (2)
- نوشته محمد عوضمبارزه وضرورت آن
- برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (8)
- برگردان میم حجریلنینیسم بمثابه فاز دوم سوسیالیسم علمی (1)
- برگردان میم حجریامپریالیسم در دوره رقابت دو سیستم (3)
- نورمحمد غفوریاقتصادی سیستمونه او د هغو ډولونه
- حجریچاله ها و چالش ها (3)
- برگردان شین میم شینچیز
- برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (7)
- نصرت شاد عصای پای نیچه برای دست فلج هیتلر
- برگردان میم حجریامپریالیسم در دوره رقابت دو سیستم (2)
- پارسا بهنابپاسخ به پرسشهای حائز اهمیت پیرامون نظام جهانی سرمایه و مضامین مربوط به آن (قسمت دوم)
- برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (6) (بخش آخر)
- برگردان شین میم شینفتیشیسم (بت پرستی)
- برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (5)
- برگردان میم حجریامپریالیسم در دوره رقابت دو سیستم (1)
- برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (4)
- حسینه رووفیاختلالات در شخصیت ها
- برگردان شین میم شینجنگ های دهقانی
- برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (3)
- واکنشی بر نوشته ای از رشید اسماعیلیدوباره «ما»! (2) (بخش آخر)
- ح. مهدی پورنظری بر نظرات دکتر قراگوزلو (1)
- واکنشی بر نوشته ای از رشید اسماعیلیدوباره «ما»! (1)
- برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (2)
- محمد عوضشخصیت ، رهبر و کیش شخصیت
- برگردان شین میم شینپرولتاریای مدرن (4) (بخش آخر)
- برگردان شین میم شینپرولتاریای مدرن (3)
- پارسا بهنابپاسخ به پرسشهای حائز اهمیت پیرامون نظام جهانی سرمایه و مضامین مربوط به آن(قسمت اول)
- برگردان شین میم شینپرولتاریای مدرن (2)
- برگردان شین میم شینفرماسیون های اجتماعی ـ اقتصادی (1)
- برگردان میم حجریپرولتاریای متشعشع (3) (بخش آخر)
- برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (7)
- نصرت شادانسان موجودی است معلق ، در فلسفه
- نوشته کریم پوپلکیها جهان را در کنترول دارند
- برگردان شین میم شینپرولتاریای مدرن (1)
- برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (6)
- مترجم: بابک پاکزاد اعتقاد کورکورانه سردمداران پرهیاهوی بازار آزاد
- برگردان میم حجریپرولتاریای متشعشع (2)
- محمد اسحاق فیاضآیا افغانستان بعد از 2014 دچار بحران اقتصادی می شود؟
- برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (5)
- محمدنبی عظیمی جامعه شناسی نظامی
- میم حا نجارفرمایشات اسکار لافونتن در کنگره مارکس «21»
- برگردان شین میم شیندولتی کردن، کاپیتالیسم و سوسیالیسم
- برگردان میم حجریپرولتاریای متشعشع (1)
- برگردان میم حجریسوسیال ـ دموکراتیسم و کمونیسم (4) (بخش آخر)
- محمد اسحاق فیاضغزنی، عجوزه ای که می خواهد پایتخت فرهنگی شود
- برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (4)
- برگردان میم حجریسوسیال ـ دموکراتیسم و کمونیسم (3)
- برگردان میم حجریسوسیال ـ دموکراتیسم و کمونیسم (2)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (10)
- برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (3)
- برگردان شین میم شینایدئولوژی (2) (بخش پایانی)
- برگردان میم حجریسوسیال ـ دموکراتیسم و کمونیسم (1)
- خدامراد فولادیدر شناختِ حزب کِمونیست – بخش اول
- نصرت شاد لیبرالها و خاطرات فلسفی شان
- برگردان شین میم شینایدئولوژی (1)
- برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (2)
- برگردان یدالله سلطان پوردر پناه ناتو، سر سفره بی صاحب افغانستان (6)
- برگردان میم حجریامپریالیسم نوین (1)
- سید احمد ضیا نوری فلسطين شصت و سه سال زير چكمه اشغالگران
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (12) (بخش پایانی)
- داکترآریندرباره سیاست اجتماعی
- برگردان یدالله سلطان پوردر پناه ناتو، سر سفره بی صاحب افغانستان (5)
- برگردان میم حجریسیر و سرگذشت احزاب کمونیست اروپای شرقی (بخش پایانی و 6)
- نورمحمد غفوری ولسواکی (دموکراسی)
- برگردان میم حجریسیر و سرگذشت احزاب کمونیست اروپای شرقی (5)
- نصرت شادسه سخنرانی یک مبارز آنارشیست
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (11)
- نبی عظیمی زور گویی از نظر جامعه شناسی نظامی
- برگردان میم حجریسیر و سرگذشت احزاب کمونیست اروپای شرقی (4)
- برگردان یدالله سلطان پوردر پناه ناتو، سر سفره بی صاحب افغانستان (4)
- برگردان میم حجریسیر و سرگذشت احزاب کمونیست اروپای شرقی (3)
- برگردان یدالله سلطان پوررفرم و انقلاب
- برگردان میم حجریکارخانه گی پیرامون ایمانسیپاسیون زنان(1)
- برگردان یدالله سلطان پوردر پناه ناتو سر سفره بی صاحب افغانستان (3)
- برگردان میم حجریسیر و سرگذشت احزاب کمونیست اروپای شرقی (2)
- برگردان میم حجریکاپیتالیسم و دموکراسی (4) (پایان)
- برگردان یدالله سلطان پورجنگ فراموش شده ای در افغانستان (2)
- ارسالی یما فریدونسرنوشت غم انگیزروشنفکری در افغانستان
- برگردان میم حجری بناپارتیسم (نئوناپلئونیسم)
- برگردان یدالله سلطان پورجنگ فراموش شده ای در افغانستان (1)
- توضیح مختصری از راویپریکاریته به چه معنی است؟
- برگردان میم حجریتجزیه و تلاشی احزاب کمونیست اروپای شرقی (1)
- برگردان میم حجریکاپیتالیسم و دموکراسی (3)
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (11)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (9)
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (10)
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (9)
- برگردان میم حجریکاپیتالیسم و دموکراسی (2)
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (8)
- برگردان میم حجریدموکراسی به جای دیکتاتوری و یا اینکه هم دموکراسی ـ هم دیکتاتوری؟
- برگردان میم حجریکاپیتالیسم و دموکراسی (1)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (8)
- برگردان: ا. م. شیریانقلابی نابغه
- برگردان شین میم شینفرار بزدلانه از تاریخ (17)
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (7)
- نصرت شادغرب و فلسفه فرهنگ های دیگر
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (6)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (7)
- امان معاشراندک نگاهی به فرهنگ تیموریان
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (5)
- جاویدفرهادنیچه از زبان نیچه
- روز رزم جنبش کارگریسیر و سرگذشت «اول ماه مه»
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (4)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (6)
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (3)
- برگردان میم حجریآلفارو سیکوه ئیروز ـ نقاشی اندیشنده و رزمنده از مکزیک (1)
- برگردان شین میم شینفرار بزدلانه از تاریخ (16)
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (2)
- برگردان شین میم شیندایرة المعارف مارکسیستی بحران (1)
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (5)
- برگردان میم حجرینظری گذرا به گذشته ای نه چندان دور
- برگردان میم حجریتزهائی در باره وضع کنونی طبقه کارگر
- تتبع ونگارش : امین الدین « سعیدی- سعيد افغانی »تسبیح در شرعیت اسلامی
- برگردان شین میم شین پایان انتقاد از سرمایه داری؟ (4)
- برگردان شین میم شینپایان انتقاد از سرمایه داری؟ (3)
- برگردان شین میم شیننیهلیسم
- نوشته کریم پوپلزراعت و مالداری در افغانستان
- لطيف بهاندولادیمیر میخایلوویچ فلیپوف
- برگردان میم حجریدموکراسی پایه ای به چه معنی است؟
- برگردان شین میم شینسوسیالیسم به جای بربریت (4)
- برگردان شین میم شینیا سوسیالیسم ـ یا بربریت (3)
- محمد رضا راثی پوراز علوم قضائی تا فنون فضائی
- برگردان شین میم شینپایان انتقاد از سرمایه داری؟ (2)
- برگردان شین میم شینفرار بزدلانه از تاریخ (15)
- برگردان شین میم شیناوتوپی
- برگردان شین میم شیناستعمال تسلیحات اتمی در خاور میانه (4) (بخش پایانی)
- دوکتور لطیف بهاندکانستانتین الکساندرویچ لیبیدیف
- ترجمه از فرانسه به فارسی توسط حمید محویاصول و قواعد تبلیغات جنگ
- نصرت شاد باختین- ، فیلسوف فرهنگ ، تئوریسین رمان
- تهیه ترتیب توسط محمدالله نصرتامراض زهروی
- ویرایش متن توسط شین میم شین گفت و گوی کسروی با مدعی (1)
- سید احمد ضیا نوریدموکراسی تفهیم ناشده
- برگردان شین میم شینیا سوسیالیسم ـ یا بربریت (2)
- برگردان شین میم شیناستعمال تسلیحات اتمی در خاور میانه (3)
- برگردان شین میم شینآشنائی با مفهوم «دوران گذار از سرمایه داری به سوسیالیسم»
- برگردان شین میم شینیا سوسیالیسم ـ یا بربریت (1)
- برگردان شین میم شیناصل « قابل شناسائی بودن جهان»
- برگردان شین میم شینآشنائی با مفهوم «دوران»
- برگردان شین میم شیناستعمال تسلیحات اتمی در خاور میانه (2)
- برگردان میم حجریبرای پیروزی آلترناتیو، مبارزه باید کرد! (4) (بخش پایانی)
- برگردان شین میم شین پایان انتقاد از سرمایه داری؟ (1)
- برگردان میم حجریبرای پیروزی آلترناتیو، مبارزه باید کرد! (3)
- برگردان میم حجریپرسش و پاسخ
- برگردان شین میم شینآنتی کمونیسم (کمونیسم ستیزی) (4) (بخش پایانی)
- برگردان شین میم شیناستعمال تسلیحات اتمی در خاور میانه (1)
- برگردان میم حجریبرای پیروزی آلترناتیو مبارزه باید کرد! (2)
- نوشته کریم پوپلکانال و تونل سازی
- برگردان میم حجریبرای پیروزی آلترناتیو، مبارزه باید کرد! (1)
- نویسنده : مهرالدین مشید روشنفکر افریینده وعصیانگر را نباید با «رشن فکر» مصرفی به عوضی گرفت قسمت دوم
- عزیز آریانفرپست گلوبالیسم (پساجهانشمولی) یا پست لیبرالیسم
- برگردان شین میم شینآنتی کمونیسم (کمونیسم ستیزی) (3)
- سلیمان راوشچرا دین ستیزی؟
- برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 15
- کریم پوپلشاهراه حلقوی افغانستان
- نویسنده : مهرالدین مشید روشنفکر افریینده وعصیانگر را نباید با «"رشن" فکر» مصرفی به عوضی گرفت
- برگردان میم حجریعوارض روانی ناشی از شرکت در جنگ های نئواستعماری
- برگردان شین میم شینسرمایه داری انحصاری ـ دولتی
- برگردان شین میم شینآنتی کمونیسم (کمونیسم ستیزی) (2)
- نصرت شادما و فیلسوفان بورژوایی
- صدیق رهپو طرزیسرزمین ما:ارژنگ زیبای قومی
- برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 14
- برگردان شین میم شینفرماسیون اجتماعی ـ اقتصادی سرمایه داری (کاپیتالیسم)
- برگردان شین میم شینتوده های خلق
- برگردان شین میم شینامپریالیسم
- برگردان شین میم شینتئوری نخبگان
- برگردان شین میم شینآنتی کمونیسم (1)
- برگردان شین میم شین سوسیال ـ داروینیسم
- محمد رفیع حمیدیجدیدترین راز های طب
- برگردان میم حجریفمینیسم بورژوائی، یا اینکه همبستگی زنان؟ (4) (بخش پایانی)
- نصرت شاد اگر مارکس را تبعید نمی کردند
- شباهنگ رادمارکس متعلق به همهی زمانههاست
- برگردان میم حجریفمینیسم بورژوائی، یا اینکه همبستگی زنان؟ (3)
- برگردان شین میم شینآنتروپولوژی و آنتروپولوژیسم
- برگردان شین میم شینفرازهائی از «تخریب خرد» اثر گئورگ لوکاچ
- محمد رضا راثی پورکسروی و عالم ترین «علما»
- برگردان میم حجریفمینیسم بورژوائی، یا اینکه همبستگی زنان؟ (2)
- برگردان شین میم شینتدارک تئوریکی توضیح مقوله «درک ماتریالیستی تاریخ»
- فرازهائی از نوشتاری از خدامراد فولادیدرس هائی از کمون پاریس
- برگردان شین میم شینرهائی (ایمانسیپاسیون)
- برگردان میم حجریفمینیسم بورژوائی، یا اینکه همبستگی زنان؟ (1)
- برگردان شین میم شیناکونومیسم
- نویسنده : احمد ارشاد خطیبیچیستی رسانه
- برگردان شین میم شینارزیابی مختصری از دوره لنین و استالین (4)
- برگردان شین میم شین مسئله اساسی فلسفه
- برگردان شین میم شین رویزیونیسم
- برگردان شین میم شین سیر و سرگذشت جنبش روشنگری (5)
- برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 13
- برگردان شین میم شینارزیابی مختصری از دوره لنین و استالین (3)
- لیکونکي : محمد رحیم « یو سفي » سوله او تفاهم د سعید افغاني له نظره !
- لیکونکي : مـولوی غلام سرور « منظور »ارواښاد مولانا سعید افغاني ، او د هغه ټولنیز شخصیت !
- شین میم شینبحثی در باره مقوله امپریالیسم
- برگردان شین میم شین خردستیزی مدرن و دفاع از خرد
- برگردان شین میم شینسیر و سرگذشت جنبش روشنگری (4)
- برگردان شین میم شیناوپورتونیسم
- متین رضابخشنقد و بررسی ، برائت خود و محکومیت دیگران
- برگردان شین میم شینارزیابی مختصری از دوره لنین و استالین (2)
- برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 12
- لیکونکې : پروفیسور عبدالله بختانې « خدمتگار » سولې او تفاهــم د لیارې مبلغ دوکتور محمد سعید « سعید افغاني »
- انجینر سرور « صالح » دیدگاه استاد بزرگوار مـولانا سعید افغانی !
- برگردان شین میم شینرفرمیسم
- داکتر سالم اسپارتکیادآوری چند نکتۀ تیوریک
- برگردان شین میم شین سیر و سرگذشت جنبش روشنگری (3)
- تحلیل واره ای ازشین میم شینسیری در گلشن راز (1)
- برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 11
- برگردان شین میم شینارزیابی مختصری از دوره لنین و استالین (1)
- تهیه وترتیب توسط محمدالله نصرتکم خونی ناشی از فقر آهن
- برگردان شین میم شینعرفان ـ فرمی از خرد ستیزی
- نصرت شاد فمنیست ها در انقلاب روسیه تزاری
- برگردان شین میم شینسیر و سرگذشت جنبش روشنگری (2)
- برگردان یدالله سلطان پور فوندامنتالیسم چیست؟ بخش 10
- برگردان شین میم شینیک بام و دو هوا (2)
- برگردان شین میم شینمبارزه طبقاتی
- برگردان شین میم شینسیر و سرگذشت جنبش روشنگری (1)
- نصرت شادمبارزات زنان و اتوپی های جدید
- برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم چیست؟ بخش 9
- برگردان شین میم شینیک بام و دو هوا (1)
- برگردان شین میم شینمذهب به مثابه اوتوپی
- محمد رفیع حمیدیپوکی استخوان و عوارض ناشی از آن
- برگردان شین میم شینآشنائی با مفهوم انسان
- نویسنده : خوشحال اصفیاسلام و دموکراسی !
- جاوید فرهاد عوامل سانسور وخودسانسوری
- سید ضیأالدین « قطبی»صفحات انترنیتی مکتبیست علمی وتربیتی
- برگردان شین میم شین«پرکتیسیسم»
- شین میم شینخود آموز خود اندیشی (10)
- مترجم و گردآورنده : حسینه روفیارتباطِ قلب با مغز
- برگردان یدالله سلطان پورغرب از مانیگری تا فوندامنتالیسم
- برگردان شین میم شینفرار بزدلانه از تاریخ
- شین میم شینخود آموز خود اندیشی بخش نهم
- نوشته : برهان الدین « سعیدی ـ سعید افغانی » مـــولانا نورالدین عبدالرحمن « جـامی » و طـریقت نقشبندیه
- نصرت شادمن ، مارکس ، و یک نفر دیگر !
- برگردان شین میم شینبازیابی توان تفکر و عمل سیاسی
- ليکوال : ننګيالی ـ بڅر کیپښتو ژبه يوه سوچه اريايي ژبه ده! نوپښتانه څوک دي؟
- برگردان شین میم شینمذهب عقل
- نوشته : مولانا داکتر محمد سعید « سعید افغانی »قضا و قـدر جبر و اختیار
- برگردان شین میم شینمذهب پایگاه اجتماعی نیز دارد!
- عبدالحی نزهتسخن دان وسخنورواستاد سخن
- تهیه وترتیب توسط محمدالله " نصرت "خود کشی
- شین میم شینما و شناخت افزار ما
- برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم و ناتیویسم
- برگردان شین میم شین دیالک تیک خودهمرنگسازی
- برگردان شین میم شینبرگشت به مارکس و شهادت طلبی مذهبی
- نصرت شاد آنارشیسم ، انتقاد و نگاهی به گذشته
- عبدالو کیل کوچی نو اندیشی ، روشنفکری و دیگر اندیشی
- برگردان شین میم شینسیر و سرگذشت مذهب (دین)
- برگردان شین میم شینجمهوری خلق چین در تحول مدام
- شین میم شیندیداری یکسویه
- میم حا نجارتحلیلواره ای بر شعری از میرزا علی معجز ـ شاعر بزرگ روشنگری
- برگردان شین میم شینجنبش کارگری
- نصرت شاد آنارشیسم ، انتقاد و نگاهی به گذشته
- برگردان شین میم شینزندگی در پسامدرنیته
- برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم و تضاد میان قدرت های بزرگ
- برگردان میم حجری مانیفست جنگ از کمیته نوبل در اسلو
- برگردان شین میم شین تاریخ طبقات تحت ستم و تاریخ جنبش های مذهبی
- شین میم شینخود آموز خود اندیشی بخش ششم
- شباهنگ رادتعرض جهانی سرمایه به معیشت کارگران و زحمتکشان
- برگردان شین میم شینطبقه کارگر
- حمید محویروانکاوی و ماتریالیسم تاریخی
- به روایت ح. مهدی پورگفت و گوی چپول با همیشه سبز
- نصرت شاد از بازگشت تا خاکسپاری یک تبعیدی
- برگردان شین میم شینزندگی در پسامدرنیته
- نجم کاويانیپژوهشی بر کارنامهی سراج حکيم بخارايی
- برگردان یدالله سلطان پورفوندامنتالیسم و جنبش های رهائی بخش ملی در غرب
- مصلح سلجوقی دست آورد روشنفکران نام نهاد
- برگردان شین میم شینبر سر دو راهی مذهب و یا سیاست؟
- شین میم شینخود آموز خود اندیشی
- برگردان شین میم شینجمهوری خلق چین در تحول مدام بخش اول
- مترجم و گردآورنده : حسینه روفی اثراتِ منفی تیلیفونهای موبایل بالای صحت
- ترجمهء خلیل وداد آزمایش دی. ان.ای. هِتلر نشان داد که وی در واقعیت کی بوده.3
- برگردان شین میم شینآشنائی با مفهوم « سرمایه داری دولتی»
- برگردان شین میم شینبیولوژیسم
- اسدالله جعفریپاسخ کوتاه به آقای سخیدادهاتف راجع به امام حسین(ع)
- جاویدفرهادخط ارتباطی میان سه نسل
- برگردان یدالله سلطان پورانتگراسیون و تجزیه طلبی
- برگردان شین میم شین«تنفر از خود» و «انتقاد از خود»
- - برگردان: نويد شادي تغيرات آب وهوا، محدوديت هاي توسعه و ضرورت سوسياليسم
- برگردان شین میم شینپایان انتقاد اجتماعی؟
- برگردان یدالله سلطانپورآزاد سازی دموکراسی از دست گروگانگیران
- برگردان شین میم شین آشنائی با مفهوم آموزش جمعیت
- نویسنده : مهرالدین مشید روشنفکر پیامبر آگاهی و شهسوار اندیشه آفرینی و فکر گستری قسمت سوم
- نویسنده : مهرالدین مشید روشنفکر پیامبر آگاهی و شهسوار اندیشه آفرینی و فکر گستری قسمت دوم
- فرشید یاسائیخلاقیت و نوآوری در جامعه (بخش دوم و پایانی )
- دایرة المعارف روشنگریفوندامنتالیسم، مدرنیته، رویاروئی و برخورد فرهنگ ها[1]
- نصرت شادپدرآنارشیسم ، مخالف فمنیسم!
- برگردان یدالله سلطانپوربازار بر ضد دموکراسی
- نویسنده : مهرالدین مشیدروشنفکر پیامبر آگاهی و شهسوار اندیشه آفرینی و فکر گستری قسمت اول
- دایرة المعارف روشنگریسیر و سرگذشت فوندامنتالیسم (بنیادگرائی)
- سلیمان راوشدرمکعب تزویر و تظاهر
- صباحعید قربان درسرزمين ما وکشورهاي ديگراسلامي
- د. صلاح الدین و امین الدین سعیدی - سعیدافغانی عـیـد قربان –احـــکام – الهام و درسهای آن
- نصرت شادباکونین و رمانتیسم انقلاب
- فرشید یاسائیخلاقیت و نوآوری در جامعه
- ترجمه از فرانسه توسط حمید محویرشد آزاد فردی و حقوق بشر از دیدگاه مارکس
- برگردان یدالله سلطانپورسخن از کدامین دموکراسی است؟
- تتبع و نگارش: بـرهان الدین « سعیدی ـ سعید افغانی »اولیـن پیغمبر تـوحیدی؛ حضرت ابراهیـم (ع)!
- گونتر هوپهمیلیتاریسم (نظامیگری)
- نصرت شاد فیلسوف ، فمنیسم و سوسیالیسم تخیلی
- برگردان یدالله سلطانپورگروگانگیری واژه ها
- شین میم شینسیری در جهان بینی حکیم طوس
- برگردان شین میم شینجنگ
- دکتر بیژن بارانایده الوژی
- علی دیانتیمحکم ومتشابه،ناسخ ومنسوخ، درقرآن
- الف - سپید سنگ آیا پنجشیری ها و البانیایی ها همتبارند ؟
- دکتر نورالحق نسیمی آیا زبان فارسی در حال گسترش است و از انزوایی که قرن ها در آن قرار داشت در حال خروج است؟
- نویسنده : مهرالدین مشید توسعۀ منابع انسانی و رشد اقتصادی در محور ارزش های اخلاقی
- تتبع ونگـارش :امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«نقش اعـتـقاد به خدا در دفع اضطرابات وانحرفات
- داکتر و.خاکستردر پس پرده
- دکتر بیژن بارانزیبایی شناسی
- بقلم عبقریمارشال داکتر بینی یا داکتر مارشال بینی
- نویسنده : مهرالرلدین مشیدبرای آشتی دهی شناخت علمی و شناخت باطنی الگوی زبانی نیاز است قسمت سوم
- نویسنده : مهرالرلدین مشیدبرای آشتی دهی شناخت علمی و شناخت باطنی الگوی زبانی نیاز است) قسمت دوم(
- امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«روزه عبادتی است که موجب تـذکیه جسم وروح میګـردد!
- دکتر بیژن بارانمیانه
- نویسنده : مهرالدین مشیدبرای آشتی دهی شناخت علمی و شناخت باطنی “الگوی زبانی نیاز” است
- محمد رفیع حمیدیپوکی استخوان و عوارض ناشی از آن
- حقيقت جوافغانستان کشوری که با شکم گرسنه بالای گنج خوابيده است
- دکتر بیژن باران راست
- ارسالی بزرگمهر دانشمندقدرت شورایی چیست؟
- سلیمان راوش روزه از سوی الله تعالی فرض نگردیده است
- نوشته نذیر ظفرماه رمضان یا ضیافت الهی
- تتبع ونگارش :امین الدین « سعـیـدی »ماه مبارک رمضان
- نوشته : برهان الدین « سعیدی »ماه مبارک رمضان
- دکتر بیژن بارانچپ
- نصرت شاد فیلسوف و یادداشت های متافیزیکی
- نورمحمد غفورید ګلوبالیسم دوه متضاد مخونه او اړوند سیاستونه
- دکتر بیژن باران روشنفکر سیاسی
- صدیق رهپو طرزی اُسطوره در خدمت هویت و اقتدار سازی
- دکتر بیژن بارانطیف سیاسی
- آشیل بخاراییریشههای تاریخی القاعده و طالبان
- محمد یعقوب هادیسوال معنویت انسان در مدنیت سرمایه سالاری
- محمد الله وطندوستبه بهانه ایجاد کتاب خانه امیر علی شیر نوایی در سرپل
- نصرت شاد آغاز فلسفه دیالکتیک غرب
- نصرت شاد ما و زنان روشنفکر غرب
- سلیمان راوشحسین بن منصور حلاج
- عبدالقدیر میرزاییگام های سبز، نشانه های قرمز
- سید احسان واعظینگاهی بر سیر تاریخ جنبش اسمعیلی
- برگردان از بهروز عارفيسلفيست ها برضد اخوان المسلمين
- نصرت شادارنست بلوخ- شاگرد وبر و مارکس
- دکتر بیژن بارانخط
- م ی هادیبایدعمیق اندیشید
- رستمیدرحاشیه سخنانِ درمورد طرح اقتصادی حزب واحد در اتاق کنگره !
- ترجمه و تنظیم: اکبر تک دهقانتأیید برنامه ریاضت اقتصادی دولت یونان توسط بانک مرکزی اروپا
- عبدالوکیل کوچی سکتورمختلط اقتصادسمتگیری اجتماعی ورفاه همگانی
- نصرت شادتئوری شناخت در نظر بورژوازی
- دوکـتــور صلاح الـدین « ســعـیـدی » سعید افغانی دموکراسی و حفظ مالکیت خصوصی
- نصرت شاد فلسفه ساختارگرایی و یک عضو اش
- نوشته : انجنیرصدیق قیام آیا بلندمنزل ها ی کابل خلاف نورم ساختمان وزمین لرزه هستند ؟یا ادعا ست
- نصرت شاد یادی از فیلسوف رمانتیک
- محمد یعقوب هادیملاحظهء به ایده لوژی ستیزی
- سیاوش نگرشی بر وضعیت بانک های خصوصی در افغانستان
- نصرت شاد انقلابیونی که 60 ساله شدند
- دوکتور صلاح الدین سعیدی – سعید افغانی مـــــا ودمــــوکــــراســــی
- نصرت شاد کانت ، دومین فیلسوف مهم غرب
- نوشتـه : بـرهان الدیـن « سعیدی »اتحادیه استادان پوهنتونهای افغانستان
- وارث محمد « وزیر» نګاهی به نقش تاریخی قبایل مرزی در سرنوشت افغانستان!
- نویسنده : مهرالدین مشیدبه بهانۀ گفتمان رهایی ازخود بیگانگی و بحران وجودی قسمت دوم و پایانی
- شباهنگ راددر سالروز تولد لنین
- نگارنده : عبدالواحدحکیمزاده صلحجوعجایب خانه موزیم ملی ازتجاوزتا بازارهای بین المللی
- نصرت شادفلسفه شوپنهاور و نظر مارکسیست ها
- نویسنده : مهرالدین مشیدبه بهانۀ گفتمان رهایی ازخود بیگانگی و بحران وجودی(قسمت اول)
- نصرت شاد تئوری روسو ، دولت روبسپیر
- عبدالوکیل کوچینساجی گلبهاردستگاه بینظیر وتاریخی
- صديق وفا لويَه جَرگه ها ونقش ارزشمند آن در ساختار اجتماعی- سياسی وقانون گذاری افغانستان بخش دوّم
- صديق وفا لويَه جَرگه ها ونقش ارزشمند آن در ساختار اجتماعی- سياسی وقانون گذاری افغانستان
- نوشته : برهان الدین « سعیدی »صوفی حقیقی کیست ؟
- نویسنده : مهرالدین مشید نقد و شناخت آرایی ها و منتقد و آذین بندی اندیشه ها قسمت چهارم
- نظر -برهانکمتر غذا بگیرید و زیاد فعالیت جسمی داشته باشید
- هوشنگ معین زادهرازی ستارۀ درخشان آسمان فرهنگ و تمدن بشری
- نصرت شاد جایزه نوبل برای فیلسوف ادیب
- شباهنگ رادبیاد اندیشمند همۀ زمانه، کارل مارکس
- نویسنده : مهرالدین مشید تلاقی فرهنگ کنفوسیوسی و اسلامی سرنوشت جهان را عوض مینماید
- تحقيق و گرد آوری از سيد احسان واعظیسيرتکامل اجتماعی و فرهنگی بشر دردرازنای تاريخ( بخش دوم )
- رضا محمدی تاملی در باب محاربه
- ليکنه او ټوولونه:عزیز الدین « سعیدی-سعید افغانی »دمولوی داکتر سعید افغانی غوری ویناوی
- احسان واعظیسيرتکامل اجتماعی و فرهنگی بشردردرازنای تاريخ
- رضا محمدی تاملی بر جنبش دانشجویی
- نویسنده : مهرالدین مشید نقد و شناخت آرایی ها و منتقد و آذین بندی اندیشه ها قسمت دوم
- داکتر دستگیر رضاییضرورت حمایت از صنایع ملی در افغانستان(بویژه نساجی افغان پلخمری)
- محمد رفیع حمیدینقش خواب در فزبولوژی انسان
- داکتر دستگیر رضایی نقش ترانسپورت در اقتصاد افغانستان!
- نصرت شاد اروپای افلاتونی ، - آمریکای ارسطویی
- صالحه رشیدینقش ارزنده ولی حضور کم رنگ در مناسبات اجتماعی
- تهیه و ویرایش توسط محمدالله " نصرت "آشنايی باواژههاي «بشر»؛ «آدم» و «انسان»
- دکتر دستگیر رضاییتاثیر سوبسیدی(SUBSIDY ) دولت بر فعالیتهای اقتصادی بخش خصوصی ودر زندگی شهروندان!
- نویسنده : مهرالدین مشید نقد و شناخت آرایی ها ؛ منتقد و آذین بندی اندیشه ها
- سید احمد ضیا نوریولایت سمنگان
- نصرت شادگاندی ،- مبارزات و آموزگارانش
- سلیمان راوش نه آریانای وجود داشته ونه آریایی بوده است
- اسدالله جعفریمکتب فقهی قم و چالش های قرائت از ولایت فقیه
- نصرت شادنیکوکاری ، - میان مسیح و استالین
- دکتر بیژن بارانریتم طبیعی
- محمدعوض نبی زادهبامیان یکی ازسرزمینهای کهن وتاریخی افغانستان
- اسدالله جعفریمیلاد حضرت مسیح، پیغمبر رحمت وعشق بر رحمت گستران عالم مبارک باد!
- خامه ی از : داکتر حمیدالله مفید جشن شکوهمند کرسمس( وای نختن) در برگ های از تاریخ
- سلیمان راوشتا ستمکش نباشد، ستمگر وجود ندارد
- نگارنده : زلمی رزمی شصت ویکمین سالگرداعلامیه جهانی حقوق بشر
- نصرت شادجشن سه قرن روشنگری سکولار
- ارسالی صمیمیسخنراني استيون هاوكينگ (Stephen Hawking) با زيرنويس فارسي
- نصرت شادفلسفه بورژوایی ، پایان یا آغازی نو؟
- جهانگیرفرایندها و ابزار سرمایه داری جهانی
- نصرت شادفلسفه و دین ، آتن و اورشلیم
- نوشته :دوکتور فریدون نورزادفعالیت موثر بانک های خصوصی، سبب رشد سرمایه گذاری در کشور می شود
- اسدالله جعفریامام جعفر صادق(ع) مرکز دایره وحدت امت اسلامی
- داکتر دستگیر رضاییضرورت ایجاد بازار سرمایه در افغانستان( بورس اوراق بهادار)
- احسان تبرىلیبرالیسم، دمکراتیسم و پیوند آن با موضعگیرى ضدامپریالیستى
- نصرت شادما و مشاهیر اصلاح گرایی غرب
- داکتر حمیدالله مفید درکارگاه «خشونت» و«دین»
- تتبع ونگارش: امــیــن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«دموکراسی غـــربــی واســـلام
- محمد نادر ظهـــیر موقعیت تاریخی دهـــــستان در منطقه
- نصرت شاد از فلسفه زبان تا فلسفه تاریخ
- ب. الف. بزرگمهرچگونه "جهان افلاتون"۱ به واقعیت می پیوندد!
- نصرت شاد نخستین منقد دینی فلسفه غرب
- محمدالله " نصرت " روش های پرورش خلاقیت
- جمع آوری و کمپوتراز توسط محمد الله " نصرت " چگونگی تشکل و رشد شخصیت انسان
- ع. سهندطبقه کارگر تخيلی «چپ حقوق بشری»*
- تهیه وترتیب توسط : محمدالله " نصرت "اندازه گیری هوش
- نصرت لیلة القدر
- تهیه وترتیب توسط : محمدالله " نصرت "حافظه کوتا ه مد ت
- نصرت شادازسوسیالیسم اخلاقی- تا صهیونیسم غیرسیاسی
- نظر - برهانتاثیرمثبت سرسبزی و پارک های تفریحی بر مریضی دیپرس
- نصرت شاداز زنان ناسازگار،- تا زنان آشتی ناپذیر
- تتبع ونگارش :امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »احکام مریض در ماه رمضان
- نصرت شادفیلسوف - ،میان الهیات و رنسانس
- تتبع ونگـارش :امــیـن الـدیــن» سعـیـدی – سعید افـغــانی«ابـلـــیــس
- بابک صحرانورد نگاه اسطوره ای سهراب سپهری به انسان
- امین الدین « سعـیـدی- سعید افغانی »روزه در ادیان ابراهیمی
- نصرت شادانسانشناسی فلسفی بورژوازی
- نوشته: دکتورفریدون نورزادچگونه اقتصاد بانوان توسعه می یابد ؟
- تتبع ونګارش: امین الدین» سعیدی«مدیر مطالعات سـتراتیژیک افغانرمضـان الـمبـارك
- تهیه کننده : محمد الله " نصرت "معلومات راجع به ولسوالی اشکاشم
- نصرت شاد ما و مارکس -، بقیه ناگفته ها
- اسدالله جعفری سلام
- تتبع ونگارش : امین الدین « سعیدی –سعید افغانی»مرض انفلونزای خوک
- نظر - برهان عوامل ونشانه های دیپرس در شرق) قسمت ششم(
- تهیه کننده : محمد الله " نصرت "سخنی چند پیرامون ولایت بدخشان
- نویسنده : مهرالدین مشیدسیاست های آگاهانه و مستقل خارجی بستری برای سیاست های بین المللی
- نصرت شاددوفیلسوف - ، هایدگر و انگلس
- احـــمــــد « فرهاد مصلح » خــــــر در قـــــــرآن
- نظر -برهاندیپرس و عوامل آن( بخش پنجم)
- نصرت شاد فیلسوف - ،دمکراسی یا انقلاب
- نویسنده : مهرالدین مشید "آگاهی" گم شدۀ انسان تا رسیدن به آنسوی کرانۀ "آگاهی برتر"
- نیما فرمیناز شبنامه تا نامه سرگشاده
- امین الدین» سعیدی«آد اب سلام در اسلام
- نصرت شاد انگلس درفلسفه سوسیالیستی چپ
- نصرت شاد فلسفه اخلاق
- نظر –برهانچگونه مریضی دیپرس را باید تدا وی کرد؟) قسمت چهارم(
- بابك صحرانوردهنر و ادبيات اکسپرسیونیستي
- نصرت شاد اگزیستنسیالیسم ؛- از الهیات تاهنرگرایی
- نظر –برهان نشانه ویا علایم دیپرس چیست؟ قسمت سوم
- نصرت شادوقتی فیلسوف روحانی شود
- نظربرهان عوامل پیدایش دیپرس( قسمت دوم)
- دوکـتــور صلاح الـدین سـعـیـدی غــلـــطــنــــامـــــه
- نظر برهان دیپرس یا خستگی دماغی
- نصرت شاد هگل میان ایده آلیسم و دیالکتیک
- بابک صحرانوردفلسفه ي چين باستان
- نوریسرنوشت اسلام در ایران
- محمد اسحاق فياضافغانستان، ثروتي نهفته در دل زمين
- نصرت شادمانیفست روشنگری فلسفه کانت
- نوشته:داکترفریدون نورزادروش های موثر بانکداری در افغانستان
- زکريا يوسفيضرورت(استخبارات) ادارۀ امنيت دولتی برای يک کشور!
- نصرت شاد شوپنهاور، شاگرد کانت ، استاد نیچه
- محمد اسحاق فیاضآنفلانزای خوکی، ضربه دیگر برپیکر بیمار اقتصاد جهانی
- محمدهشام مصئونالقاب علمی باد اورده
- نصرت شادزندگی غم انگیز،فلسفه تراژدیک
- نصرت شادفلسفه و هنر عشق ورزیدن
- بهرام رحمانیبحران سرمایه داری با تزریق پول بیش تر به بازار حل نمی شود!
- دکتر بیژن باراناسطوره ها و باورها
- علیشاد لربچه ازانفجارخلاقیت تا حرافی فلسفی
- اميدکامجوتعریف امنیت
- علیشاد لربچه پرواز و فرار کبوتران فلسفی عاشق
- عزیزه عنایت جشن نوروز
- ظاهر دقیقجشن نوروزبمثابه آئین باستانی درفرهنگ شرق
- داکتر حبیب منګل زندګی نامه نامزد نهضت فراګیر دموکراسی وترقی افغانستان بر ای کرسی ریاست جمهوری افغانستان
- سلیمان راوش نوروز یا نگارينه نگاری از هویت ملی ، آيينی وفرهنگی عجمیان
- ا. م. شیزلی میلیاردرها، دموکراسی و حقوق بشر
- ا. م. شیزلی اولین سفیر زمینیان در کیهان، ۷۵ ساله شد
- ترجمه آزاد از:اسد الله جعفريزندگی نامه ی حضرت آيت الله العظمي فياض
- ترجمه زلمی رزمی قصارگونه ها
- ترجمه: ا. م. شیزلی سرمایه داری برای سلامتی زیان آور است
- آرام بختیاری کارگران جهان با طبقه متوسط متحد شوید !
- ا. م. شیزلی «اتـانـازیـا»
- ع.باغبانبخش چارم قانون وقانونیت دردوره نادرشاه !
- تهيه وپژوهش صباح مروري بربزرگترين نبردهاوکشمکشهاي نظامي درتاريخ بخش سوم
- لــــیـــکــنــه او ټـــولــوونـــــه : امــیــن الــــــدیـــــن « ســعـــیـدی »مصلح اومجاهد ملا نجم الدین آخونزاده د« ســـعــیــد افغانی » په لـــیکونـوکی
- آرام بختیاریریشه اخلاق ادیان درفلسفه یونان
- تهيه وپژوهش ) صباح )مروري بربزرگترين نبردهاوکشمکشهاي نظامي درتاريخ بخش - دوم
- ع.باغبانقانون وقانونیت طی صد سال اخیردرافغانستان بخش سوم
- فرستنده: علی ديانتیخودکشی، استيصال ويأس، يا اعتراض دردناک وتلخ
- تهيه وپژوهش ( صباح )مروري بربزرگترين نبردهاوکشمکشهاي نظامي درتاريخ بخش - اول
- آرام بختیاریمارک آورل؛ فیلسوف،سیاستمدار، درویش
- ع.باغبانبخش دوم قانون وقانونیت دردورهء امانیه
- ع.باغبانقانون وقانونیت طی صد سال اخیردرافغانستان
- سهراب آوارزنان سیاسی ؛ از الله آباد تا بیت المقدس
- تنظيم ، پژوهش ، تهيه وويرايش ازصباح دومرد خردمند ودومبارزارجمند
- داوی روشانمصر- کنعان- غزه
- اسد الله جعفریکلامی از شما وسلامی از ما
- ترجمه توسط حمید محویقطع نسل اتمی
- پوهنوال دکتر محمد داوود راوشبرخی بنیاد های آموزش مبارزه !
- اسدالله جعفرینقد ديدگاه بزرگان، و انديشمندان غير مسلمان در باره امام حسين (ع)
- آذرسلطانینظریه های سیاسی دریونان و روم باستان
- بقلم دکتر محمود خوشنامظهور، حکایت من و امام زمان
- سارا ارمنیمائو ؛ زندگی وفلسفه
- محمد یعقوب هادیسخنی با برنامه سازان تلویزیون های بیرون مرزی ، شنونده گان وبیننده گان
- ا. م. شیزلی اقتصاد قمارخانه ای
- لیکنه اوټولوونه :امين الدين «سعیدی »دلغمان مهتر لا م صاحب واقعآ پیغمبر وو ؟
- تهيه ، پژوهش وويرايش (صباح)راه ابريشم درفرازونشيبهاي تاريخ { قسمت دوم واخيري}
- اسدالله جعفريچرا در (حج) اجتهاد نوين صورت نمي گيرد؟
- تهيه ، پژوهش وويرايش (صباح)راه ابريشم درفرازونشيبهاي تاريخ { قسمت اول }
- روشنازدواج یا انحصاری نمودن مالکیت بر زن ؟
- ارایه کننده وبرگردان : داکتر حمیدالله مفید بحران در صنعت موترسازی
- ع باغبانقانون وقانونیت از جدی 1358 الی ثور 1371 هجری
- امان معاشر انتخابات چیست؟
- و.باغبان چرااسلام به مذاهب متعدد پارچه پارچه شد ؟
- گردآورنده وپژوهش (خجسته زيميرواسکاري) سرمايه هاي زنده گي
- پژوهشي از(خجسته زيميرواسکاري )درسال دوهزاروپنجاه درجهان چه واقع خواهد شد؟
- اسکاريدررشد وجهاني شدن بنیادگرایی وتروریسم چه کساني نقش کليدي داشتند؟؟؟
- کاندید اکادمیسین ظاهرافق دښاغلی مجاوراحمدزیار دبې ځایه غټبازیو اوپرځای غلطیو څخه، محترمانه ، پرده پورته کیږی
- ترجمه از فرانسه توسط حمید محویکمپانی هند شرقی تاریخ و نتایج فعالیتهای آن
- دوکتو؛م؛پکتیاوالاقتصاد څه شۍ دۍ او اقتصاد څه ته وا یی ؟
- م ی هادیگر شیطان در دنیا حضور فزیکی میداشت در عصر ما او را شیطان معاصر مینامیدند
- ترجمه از فرانسه توسط حمید محویبرگزیده ای از مقالۀ«افغانستان»
- ترجمه از فرانسه توسط حمید محویعهد نامۀ ایران
- ظاهر دقیق فرهنگ وعلم فرهنگ شناسی(کلتورولوژی)(قسمت سوم)
- ترجمه از فرانسه : حمید محویایران و چین
- نوشته:از ظاهر دقیق فرهنگ و علم فرهنگ شناسی(کلتورولوژی)(قسمت دوم)
- پژوهش (نبرد - همگام )حکومت مردم کدام ؟، مردم سالاري چي ؟ وپارلمان چگونه بايد باشد ؟ قسمت دوم
- پژوهش نبرد – همگا م حکومت مردم کدام؟،مردم سالاري چي؟وپارلمان چگونه بايدباشد ؟ قسمت اول
- ترجمه از فرانسه : حمید محویجنگ علیه ایران
- گردآورد وگزینش از: دکترنجیب الله مسیرایدیالوژی
- نوشته از: ظاهر دقیقکلتور وعلم کلتورشناسی (کولتورو لوژی)
- حمید محویجنگ انگلیس و فارس
- حمید محویمقالات کارل مارکس و فردریش انگلس در بارۀ استعمار
- اسدالله جعفريسخني با دكترسروش
- نگارنده: شیراحمد نهضت یارروزا پارکس نماد مقاومت سیاه پوستان ایا لات متحده امریکا
- ترجه از فرانسه بفارسی توسط حمید محویاستیلای بریتانیا در هند
- نوشته از:ظا هر دقیقکلتوروعلم کلتورشناسی(کولتورو لوژی)
- ترجمه از فرانسه بفارسی توسط حمید محوی مقالات کارل مارکس و فردریش انگلس در بارۀ استعمار
- لطیف کریمی استالفی بابا ! طالبان نوروز را چرا کُشتند؟.
- ترجمه از فرانسه بفارسی توسط حمید محویروانکاوی ایده ئولوژی واپسگرا
- همراه - همگام دررسانه هاي درون وبيرون مرزي افغانستان چه ميگذرد؟(بخش دوم)
- همراه - همگام دررسانه هاي درون وبيرون مرزي افغانستان چه ميگذرد؟(بخش نخست)
- یوسف آرینتاهمسانگرائی اقتصادی و کثرتگرائی فرهنگی
- ترجمه از فرانسه بفارسی توسط حمید محویمقالات کارل مارکس و فردریش انگلس در بارۀ استعمار
- داوی روشان ملائکه و ذهن بشر
- تهیه وپژوهش : عارف جهشهنرو هنرمند
- سمیر امین امپریالیسم جمعی
- بقلم : نور محمــــــد ( خـــر می )آیا نژاد به تنهایی ، میتواند معرف هویت قومی ( اتنیکی) باشد ؟
- اسدالله جعفریامام حسين(ع) و وحدت جهاني
- ارسالی احمد طارق فیضسخنان برگزیده از زبان حکیم مشرق زمین سید جمال الدین افغانی
- داکتر حمید الله مفید در باغستان زبان
- عارف جهشفاشیرم روی شانه" گرسنگان وبیکاران
- بشير دژم تلويزيون ستاره های آريانا در مرحلهء استعانت!
- عارف جهشخلص بیوگرافی زندگی نیچه
- اسدالله جعفریبرهان صدیقین ونقد هایش
- عارف جهشاندیشه های نیچه
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- بقلم: ابو حنیفهبرخورد سلیقوی مسئولین در مقابل اسناد تحصیلی خارجی
- محمد اسحاق فياضتلفون و انترنت آفتابي، نياز اساسي كشوري بدون برق
- دستگېر خروټیروزنه، زده کړه او فرهنگ
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- فرستنده: عارف جهشدر باره وظيفه انسان و ملاك رفتار اجتماعى او
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- بخش اول- پژوهش وتنظيم از)راد مرد(چرا اعدام؟
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- دستگېر خروټیسياست، دين او فرهنگ
- پژوهش -زيميرواسکارينقش ادبيات درجامعه انساني
- شیخ محمدی دایکندی نقد و بررسي ادله و نظرات فقهاء در رويت هلال
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- اسدالله جعفريبوسه بررخسار نگار
- انجنیر سخی ارزگانیگنجینه های از فرهنگ عامیانه مردم افغانستان
- پژوهش -زيميرواسکارينقش ادبيات درجامعه انساني
- انجنیر سخی ارزگانیگنجینه های از فرهنگ عامیانه مردم افغانستان
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- داوی روشان سکولاریزم و جوامع اسلامی
- انجنیر سخی ارزگانیگنجینه های از فرهنگ عامیانه مردم افغانستان
- اسکارييک ديد کوتاه برسازمان همكاري اقتصادي (اكو)
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- خلیل الرحمن سلحشور پادكست، صدايي خاموش در فضاي مجازي
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- عارف جهشدو ملاك در ارزيابى شخصيت انسانى
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- داوی روشان آزادی چيست؟
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- آرام بختیاریهگل میان شور جوانی و احتیاط پیری
- خلیل الرحمن سلحشور حیتینسل سوم رسانه ها
- پژوهش -زيميرواسکارينقش ادبيات درجامعه انساني
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- پژوهش «دوشي چي »وسايل اطلاعات جمعي درقرن بيستم
- خلیل سلحشور حیتینویسندگی برای رسانه
- پژوهش »دوشي چي »وسايل اطلاعات جمعي درقرن بيستم
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- پژوهش -زيميرواسکارينقش ادبيات درجامعه انساني
- آرام بختياريوضعيت فلسفه در دوره گلوبال
- پژوهش »دوشي چي »وسايل اطلاعات جمعي درقرن بيستم
- جانبازنبردچالشهاوتنشهاي دموکراسي
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- پژوهش »دوشي چي »وسايل اطلاعات جمعي درقرن بيستم
- جانبازنبردچالشهاوتنشهاي دموکراسي
- خلیل الرحمن سلحشورروزنامه نگار چه کسی است؟
- جانبازنبردچالشهاوتنشهاي دموکراسي
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- زيميروآيا ملل متحد وسيلهاي درد ست قدرتهاي بزرگ نيست؟
- زيميروآيا ملل متحد وسيلهاي درد ست قدرتهاي بزرگ نيست؟
- داوی روشان مرگ عروسی ایست برای زنده گی ابدیت
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- پژوهش -زيميرواسکاري نقش ادبيات درجامعه انساني
- محمد اسحاق فياض دانشگاه خصوصي روزنه اي به سوي توسعه علمي
- محمد اسحاق فياضآزادي بيان، كودك نوپاي عصراماني
- دستگېر خروټی روشنفکران او ايديولوژي
- علي علویرادیکالیسم مذهبی ، تئوری حکومتهای عدالت گریز
- اسدالله جعفری گفت و گوي ديني
- دستگېر خروټیروشنفکران او ايديولوژي
- ترجمهی : کاوانفلسفه چیست؟
- انجنيرسيدعبدالقادردکابل پوهنتون ته دبيګانوولومه
- دستگېر خروټیروشنفکران او د خپلواکې اندیښنې خوارې
- دستگېر خروټی روشنفکران او د ټولنې سياسي بې وزلې
- دپلوم انجنیر خلیل الله معروفی شگافـتن رباعی بوعلی سینا در ارتباط ذره و آفـتاب
- عبدالله احمدی هیچ کس کلام الله را بهتر از او نمیخواند
- تنظيم و ترجمه ماندانا طهمورئيچه عملياتي گامهاي توليد انرژي هستهاي ميباشد؟
- دوکتور .م. پکتیاوال بلغا ر یا کو چک را بشنا سید ؟
- رستاخيزمروري برپيشنه ي روزنامه نگاري
- ارسالي بنفشه ميتراعلل شكست رژيم هاى غذايى
- تورج پوپلسخني چند با جوانان
- ارسالي بنفشه ميتراهمه چيز در مورد چاقي (بخش سوم )
- ارسالي بنفشه ميتراهمه چيز در مورد چاقي
- تورج پوپلسخني چند با جوانان
- تورج پوپلسخني چند با جوانان
- سراج الدین ادیبسک حاکم بر سال 1385 خورشیدی
- ارسالي فرشته ميتراچه رژيمى نيازهاى روزانه بدن را تأمين مىكند؟
- عبدالهادی مهمند نگاهي به تاريخچهء نوروز
- سراج.ادیبکرسمس چگونه تدویر میابد
- ارسالي جواد نصريانآرمان پويندگي
- ارسالي بهمن بهمنيامشب يلدا
- ارسالي بهمن بهمنيفلسفهی روشنگری و انديشهی حقوق بشر
- ارسالي خديجه سالارجالبترين مطالب خواندني از سراسر گيتي
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 12)
- تهيه و تدوين از ب.بيانمهمترين مطالب علمي ، تاريخي وهنري افغانستان وجها ن
- ارسالي نديم احمد جمالي ميان بيمارى ديابت و عادات غذايى مردم يك منطقه پيوند مستقيم وجود دارد.
- ارسالي خديجه سالارجالبترين مطالب خواندني ا زسراسرگيتي
- ارسالي خديجه سالارجالبترين مطالب خواندني از سراسر گيتي
- سالاراسلحه اي برترازتروريزم
- تهيه و تدوين از بصيرشررنكته هاي جالب وعلمي ازچهارگوشه جها ن
- ساحلمروري برواژه روشنفكري
- ارسالي خجستهجالب ترين مطالب ازچهارگوشه دنيا
- ارسالي بنفشه ميتراعلمي ومعلوماتي ا زچهارگوشه جهان
- ارسالي صميميسرمایه داری به کجا میرود؟ بخش ٢ و پایانی
- سراج الدين اديباهداف، اصول و پیدایش فمينيسم ( 2 )
- ارسالي صميميسرمایه داری به کجا میرود؟ (بخش١)
- سراج الدين اديبپیدایش و تنوع مکاتب فمينيسم (1)
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 11)
- نوشته ی مهدی سلطانی مشخصه های فیزیکی،شیمیایی و زیست شناسی فاضلاب
- نصرت آزاد نگرگفتني ها پيرامون گفتگويا نقد وانتقا د
- جانبازنبرد دموكراسى درکجا وچگونه ؟
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 10)
- آمونمعرفي مختصراوپک
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 9)
- س.اديبپرنس دایانا، وسرنوشت نشیب و فرازش
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 8)
- تهيه وتدوين شامل سالارثروتمند ترين افراد جهان
- ارسالي بنفشه ميترانگاهي به شبكه تلویزیونی الجزیره
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 7)
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 6)
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 5)
- ارسالي بصيرشررجالبترين مطالب خواندني ا زسراسردنيا
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش 4)
- داکتروفامروري برکلتوروفرهنگ ترکمن ها
- ارسالي بنفشه ميتراگفتار بزرگان
- ص،وفا نگاهي بر تاريخچه خوشنويسي در افغانستان
- ارسالي بصيرشررجالب ترين مطالب خواند ني ا زسراسردنيا
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش سوم)
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان (بخش دوم)
- ارسالي خديجه سالارتشريح علمي لغا ت وجملا ت ضروري براي جوانان
- داکترصيقلمشهورترين زنا ن د نياي سيا ست
- تهيه وتلخيص شکوهمندنگا هي کوتاه به کشور پهناورهند
- ارسالي خديجه سالارمعرفي بعضي ولايا ت کشور
- ارسالي بصيرشررجالبترين مطالب خواندني ا زسراسردنيا
- ارسالي خديجه سالارمروری برزند ه گی ا نسان های بزرگ دنیا
- ارسالي شامل سالاراصطلاحات و واژه های مهم فلسفی- سیاسی- اجتماعی
- ارسالي داکتر حليم علمفضا، جديدترين قلمرو باستانشناسي
- ارسالي جميلهدروغ مردان به زنان
- ارسالي خديجه سالارجالب ترين خوا ند ني هاي د نيا
- ارسالي سالار مهرآئيندرمورد چاپ و نشرو کتاب وکتابخا نه چه ميدانيم؟
- ارسالي داکترنصير مهرورزعلم د رآيند ه چه خواهد شد؟
- پوهنیار بشیرمومنهنر و رسالت هنرمند
- ارسالي خديجه ساهللاپلاس اند يشمند زما نه ها
- داکتربصيرسلاحهاي کشتار جمعي اسرائيل و سياست دوگانه امریکا
- ارسالي شامل سالاراسرائيل و سازمان موساد
- سراج الدين اديبمعلومات ها و اندوخته ها
- ارسالي صدف درياييدرنگي برخد ما ت وزند گي ابومعشر بلخی
- ارسالي فريد حباباویلر فقط به انسا ن احترا م داشت
- ارسالي احمدعزيزياراسحاق نیوتن واند يشه عا لي
- ارسالي سير احمد گشنتصور يک دنيای بدون خشونت برای کدام زن؟
- ارسالي سپهر سعيدمرد م شنا سي د ريک ديد تند وگذرا
- ارسالي احمد منصور رادمنشعوامل نابرابریهای اجتماعي
- ارسالي ضيا عزيزیجا معه ازچه تشکيل شده؟
- داکتربصيرنابرابریهای اجتماعی چيست؟
- ارسالي سيامک بهمناشتراوس وانديشه هاي انساني
- داکتربصيرتأملي كوتاه در باب اسطوره
- ارسالي هورشيد ساهردگماتيسم يا جزم انديشي
- ارسالي حميد بهروزهنرمند کیست؟
- ارسالي ميلاد فرزادنوستالژی
- ارسالي شبنم نورزیفيلسوف کيست ؟
- ارسالي احمدعزيزيارمردم شناسی چيست ؟
- ارسالي رامين آرشخوارزمی کيست؟
- ارسالي صنم عصيانموسيقی ناب و ستيز اجتماعی
- داکتربصيرچرا حقو ق بشر وجود دارد؟
- داکتربصيرارسطو درانديشه وفلسفه
- ارسالي بهزاد نويدچطور یک کتاب را معرفی و مطالعه می کنیم؟
- ارسالي ميتراهمدردخشونت وبربريت درهاليوود! آيا سياست دولت است؟
- ا ستاد صباحزنا ن د ريک تحليل فرهنگي و فلکولر
- استادصباحنوروزازبابل تا کابل
- ارسالي مشعل پرنيانجنبش هاي اجتماعی زنان
- ارسالي بهروز بهزاددموکراسي
- ارسالي کيومرث برمکبازار عظيم معماري
- ارسالي مسعود نصريانفرهنگ مصر باستان وسياست فرهنگي مصر
- ارسالي سحر حقدسزمین شناسي
- ارسالي سير آرشیادی از پابلو پیکاسو
- ارسالي سرور هوشمندفلسفه
- ارسالي شيوا کيومرثمعنويت چيست؟
- از داکتر بصيرمکثي بر نظريات ماکياولي
- ارسالي احمدمنصوردرويشثروت ۳۰۰ ميليارددالرى
- وليد فرزادجامعه جهاني وجنگ رواني
- ارسالي خديجه سپهرهنر مصر باستان
- ارسالي عزيزيکدشروشنفکر
- ارسالي کیکاوستاریخچه مركز تجارت جهاني در نيويارک
- ارسالي احسانپاسخ به ۱۰سئوال بزرگ هستى
- ارسالي احمد پرويز سپهرموا د مخد ره
- ارسالي ميترا همدردآینشتاين 1955 – 1879 ميلادي
- شامل سالارافغانستان امروزوديروز
- ارسالي ساحلآ يا مي دا نستيد
- ارسالي فريبا صدفسير موسيقی در افغانستان